سرطان پروستات در مراحل اولیه

پروستات در مراحل اولیه

Early Prostate Cancer

نکته‌های کلیدی

پروستات غده‌ای در دستگاه تناسلی است که محتویات مایع منی را می‌سازد و ذخیره می‌کند (پرسش ۱ را ببینید). معمول‌ترین عامل خطرزا برای سرطان پروستات سن است (پرسش ۳ را ببینید). سرطان پروستات، اغلب، در مراحل اولیه، هیچ علامتی ایجاد نمی‌کند. وقتی علائم ظهور کرد، بیماری ممکن است به خارج از پروستات منتشر شده باشد (پرسش ۴ را ببینید). علائم سرطان پروستات همچنین، گاهی ناشی از شرایط غیرسرطان است (پرسش‌های ۴ و ۵ را ببینید). دو آزمایش برای کشف سرطان پروستات، در غیاب علائم، به‌کار می‌رود: معاینۀ انگشتی راست‌روده (DRE) و آزمایش خون برای کشف مادۀ ساخته شده در غدۀ پروستات که به آن آنتی‌ژن ویژۀ پروستات (PSA) می‌گویند (پرسش‌های ۶ و ۷ را ببینید). تشخیص سرطان پروستات تنها با انجام نمونه‌برداری تأیید می‌شود (پرسش ۹ را ببینید). سرطان پروستات، هم با درجه و هم با مرحله، توصیف می‌شود (پرسش ۹ را ببینید).

۱. پروستات چیست؟

پروستات غده‌ای در دستگاه تناسلی است. پروستات اجزاء مایع منی را می‌سازد و ذخیره می‌کند و در لگن، زیر مثانه و جلوی راست‌روده، ‌قرار گرفته است. قسمتی از پیشابراه ـ لوله‌ای که ادرار را از مثانه خارج می‌کند ـ از پروستات می‌گذرد. پروستات سالم تقریباً به اندازۀ یک گردو است. اگر رشد پروستات خیلی زیاد باشد، به علت محل قرارگیری این غده، جریان ادرار کند یا متوقف می‌شود.

۲. چه کسی در معرض خطر ابتلا به سرطان پروستات است؟

یک عامل خطرزای مهم سن است. بیش از ۷۰ درصد از مردان که سرطان در آنها مشخص شده است، بیش از ۶۵ سال سن دارند. به‌نظر می‌رسد عوامل ژنتیکی، به‌ویژه در خانواده‌هایی که تشخیص سرطان در آنها، در سن پایین‌تر از ۶۰ سالگی بوده است، در پیشرفت سرطان پروستات نقش داشته باشد. خطر سرطان با افزایش شمار خویشاوندان نزدیک مبتلا به سرطان، افزایش می‌یابد.

بنابر برخی شواهد عوامل غذایی خطر سرطان پروستات را افزایش یا کاهش می‌دهد.

۳. علائم سرطان پروستات چیست؟

سرطان پروستات،‌ اغلب در مراحل اولیه هیچ علامتی را نشان نمی‌دهد. وقتی ‌که علائم بروز می‌یابد، بعید نیست بیماری به خارج از پروستات انتشار یافته باشد. علائم سرطان پروستات شامل این موارد است:

مشکلات ادراری:

• ناتوانی در ادرار کردن.
• دشواری شروع یا توقف جریان ادرار.
• احساس دفع در اغلب مواقع، به ویژه در شب.
• جریان ضعیف ادرار.
• وقفه در جریان ادرار.
• درد یا سوزش وقت ادرار کردن.
• اشکال در نعوظ آلت تناسلی.
• خون در ادرار یا مایع منی.
• درد متناوب در قسمت پایین پشت، مفصل ران، یا قسمت‌های بالای ران.

اگرچه این علائم، علائم سرطان هستند، اما آنها به احتمال خیلی زیاد، به دلیل شرایط غیرسرطانی بروز کرده‌اند. بررسی این نشانه‌ها، از سوی پزشک، مهم است.

چه شرایط دیگری چنین علائم مشابهی در پروستات ایجاد می‌کند؟

با افزایش سن، پروستات مردان بزرگ‌تر می‌شود و جریان ادرار را مسدود می‌کند و یا در عملکرد جنسی اختلال ایجاد می‌کند. به این وضعیت معمول، هایپرپلازی خوش‌خیم پروستات می‌گویند (BPH) که سرطان نیست اما بسیاری از علائم مشابه سرطان پروستات را دارد. اگرچه BPH تهدیدی برای زندگی نیست ولی برای تسکین علائم، نیازمند تجویز دارو یا جراحی است. عفونت یا التهاب پروستات (که پروستاتیت نامیده می‌شود) معمولاً علائمی مشابه علائم سرطان پروستات ایجاد می‌کند. بار دیگر، ذکر این موضوع اهمیت دارد که باید یک پزشک، این علائم را بررسی کند.

آیا امکان دارد سرطان پروستات پیش از بروز هرگونه علامتی در فرد رخ دهد؟

بله. غربالگری سرطان پروستات به‌دنبال تشخیص بیماری، پیش از بروز هرگونه علامتی در فرد است. دو روش غربالگری که معمولاً در نبود علائم برای کشف سرطان پروستات به‌کار می‌رود، یکی معاینۀ انگشتی مقعد است که پزشک پروستات را از طریق مقعد برای یافتن یک ناحیه توده‌دار لمس می‌کند، و دیگری آزمایش خون است که ماده ساخته شدۀ پروستات را ـ که به آن آنتی‌ژن ویژۀ پروستات (PSA) می‌گویند ـ اندازه‌گیری می‌کند. .(PSA) این دو روش، همراه با هم، بسیاری از سرطان‌های خاموش پروستات را که هیچ علامتی بروز نمی‌دهند، شناسایی می‌کنند. به‌دلیل استفادۀ گسترده از آزمایش ‍ٍِPSA در ایالات متحده، تقریباً ۹۰% سرطان‌های پروستات در مرحلۀ اولیه مشخص می‌شوند و درنتیجه، ‌پس از تشخیص، مردان زندگی طولانی‌تری خواهند داشت.

پژوهش‌های غربالگری، چقدر قابل اعتمادند؟

هیچ‌کدام از پژوهش‌های غربالگری سرطان پروستات کامل نیستند. بیش‌تر مردان با سطح افزایش‌یافتۀ PSA، سرطان پروستات ندارند (مثبت کاذب) و برخی مردان مبتلا به سرطان پروستات، سطح پایینی از PSA دارند (منفی کاذب). DRE هم، با مثبت و منفی‌های کاذب همراه است. استفاده توأمان از DRE و PSA، خطای تشخیص سرطان را کم‌تر می‌کند (حساسیت بیش‌تر)، اما در عین‌حال، شمار مثبت‌های کاذب و نمونه‌برداری‌های متعاقب در مردان غیرمبتلا را افزایش می‌دهد (اختصاصی بودن پایین‌تر).

آیا غربالگری سرطان پروستات به نجات و حفظ زندگی می‌انجامد؟

فواید غربالگری و درمان موضعی (جراحی یا پرتودرمانی) برای سرطان پروستات در مراحل اولیه نامشخص است و هنوز دربارۀ سودمندی غربالگری سرطان پروستات، اطمینان حاصل نشده است.

به دلیل این عدم‌اطمینان، اخیراً، محققان پژوهش بالینی تصادفی وسیعی را انجام داده‌اند که به آن پژوهش غربالگری سرطان پروستات، ریه، رودۀ بزرگ و راست‌روده و تخمدان می‌گویند (PLCO).

هدف این پژوهش، تعیین این است که آیا غربالگری همراه با آزمایش‌های PSA و DRE، میزان مرگ‌ومیر ناشی از این بیماری را کاهش می‌دهد. محققان، خطرهای غربالگری را نیز، ارزیابی کرده‌اند. به‌ویژه مردانی که سطح افزایش‌یافته‌ای از PSA یا یک DRE مشکوک دارند، به احتمال بیش‌تر باید نمونه‌برداری شوند که یک روش تهاجمی است و اگر نتیجۀ نمونه‌برداری مثبت باشد،خطرهای جراحی، پرتودرمانی و حتی مراقبت فعال (که به آن، انتظار مراقبانه هم می‌گویند) باید در نظر گرفته شود.

نتایج اولیۀ پژوهش‌های PLCO نشان داد که انجام آزمایش سالانۀ PSA، برای ۶ سال، و معاینۀ DRE برای ۴ سال (در ۴ سال نخست همراه با انجام آزمایش PSA) شمار مرگ‌ومیرهای ناشی از سرطان پروستات را طی یک دورۀ میانگین پیگیری ۵/۱۱ ساله (فاصلۀ زمانی ۲/۷ تا ۸/۱۴ سال) کاهش نداد. در پیگیری ۷ ساله، وقتی پیگیری شرکت‌کنندگان کاملاً تکمیل ‌شد، در گروه غربالگری، نسبت به گروه کنترل (که مردان این گروه به‌طور تصادفی برای «درمان معمولی» انتخاب شده بودند)، تشخیص سرطان ۲۳ درصد بیش‌تر بود. این نتایج نشان داد که در بسیاری از موارد، درمان در افرادی انجام شد که ممکن بود تا آخر عمر متوجه سرطان پروستات خود نشوند و سرطان هیچ علامتی در آنها ایجاد نکند و این افراد در معرض عوارض درمان قرارگرفته‌اند. با این‌حال، این احتمال باقی می‌ماند که منفعت ناچیزی از تشخیص اولیۀ این سرطان‌ها، با پیگیری‌های طولانی‌تر حاصل شود. بنابراین، پیگیری مشارکت‌کنندگان PLCO، تا زمانی‌که همۀمشارکت‌کنندگان، به مدت حداقل ۱۳ سال پیگیری شده باشند، ادامه خواهد یافت.

در مقابل، نتایج اولیه از یک آزمایش بزرگ تصادفی ـ آزمایش کنترل شدۀ غربالگری که به آن بررسی تصادفی اروپایی غربالگری سرطان پروستات (ERSPC (European Randomized Study Of Screening For Prostate Cancer می‌گویند ـ به یک کاهش ۲۰ درصدی در مرگ‌ومیرهای ناشی از سرطانپروستات، مرتبط با انجام هر چهار سال یک بار آزمایش PSA، دست یافت. در زمانی‌که نتایج گزارش شد، شرکت‌کنندگان برای یک دورۀ متوسط ۹ ساله پیگیری شده بودند. میانگین تعداد آزمایش‌های PSA برای هر شرکت‌کننده در ۲/۱ ERSPC، بود.

اکثر مراکز مشارکت‌کننده در این آزمایش، از میزان پایین‌تری از PSA، به‌عنوان شاخص ناهنجاری، نسبت به آنچه در پژوهش PLCO استفاده شده بود، استفاده کردند. (۳ نانوگرم در هر میلی‌لیتر در مقابل ۴ نانوگرم در هر میلی‌لیتر) در این آزمایش نیز، مثل آزمایش PLCO، تشخیص سرطان در گروه غربالگری، نسبت به گروه شاهد، بیش‌تر بود. محققان ERSPC برآورد کردند که ۱۴۱۰ مرد باید غربالگری شوند و ۴۸ سرطان باید کشف شوند تا مانع از مرگ یک نفر به دلیل سرطان پروستات شود.

سرطان پروستات را چگونه تشخیص می‌دهند؟

تشخیص سرطان پروستات فقط با انجام نمونه‌برداری تأیید می‌شود. درطول نمونه‌برداری، یک اورولوژیست (پزشکی که در بیماری‌های ادراری و اندام‌های جنسی مردان و اندام‌های ادراری در زنانتخصص دارد)، نمونه‌های بافتی را، معمولاً با یک سوزن، بر می‌دارد. این عمل معمولاً در مطب پزشک با بیهوشی موضعی انجام می‌شود. سپس، یک آسیب‌شناس (پزشکی که بیماری‌ها را از راه مطالعۀ میکروسکوپی بافت‌ها، تعیین می‌کند) وجود سلول‌های سرطانی را کنترل و بررسی می‌کند.

گاه از مردان یک سلسله آزمایش خون می‌گیرند تا ببینند که آیا سرطان منتشر شده است. برخی مردان همچنین، به آزمایش‌های تکمیلی نیاز دارند:

• اسکن استخوان: پزشک مقدار کمی از مادۀ رادیواکتیو را به درون یک رگ خونی تزریق می‌کند، این ماده در جریان خون به گردش در می‌آید و در استخوان‌ها جمع می‌شود. دستگاهی موسوم به اسکنر، پرتو را کشف و اندازه‌گیری می‌کند. اسکنر تصاویری از استخوان‌ها را بر صفحۀ کامپیوتر یا فیلم نشان می‌دهد. این تصاویر معمولاً سرطان گسترش یافته به استخوان‌ها را، نشان می‌دهند.
• اسکن توموگرافی کامپیوتری (سی.تی.اسکن): یک دستگاه پرتو X متصل به کامپیوتر مجموعه‌هایی از تصاویر را با جزئیات، از مناطق درونی بدن، می‌گیرد. پزشکان اغلب، از سی.‌تی.‌اسکن برای دیدن لگن یا شکم استفاده می‌کنند.
• تصویربرداری با تشدید مغناطیسی (MRI): از یک آهنربای قوی متصل کامپیوتر برای گرفتن تصاویر با جزئیات، از مناطق بدن استفاده می‌شود.سرطان پروستات، هم به‌وسیلۀ درجه و هم مرحله، توصیف می‌شود.
• درجه نحوۀ دقیق شباهت‌های تومور با بافت غده‌ای نرمال پروستات را توصیف می‌کند. براساس ظاهر میکروسکوپی بافت توموری، آسیب‌شناس‌ها آن را به‌عنوان سرطان درجه پایین، متوسط یا بالاتوصیف می‌کنند. روش درجه‌بندی سرطان پروستات معروف به معیار گلیسون (Gleason) از معیار ۲ تا ۱۰ استفاده می‌کند. معیار دیگر، به‌کارگیری G1 تا G4 است. در هر دو معیار، نمره‌های بالاتر، درجه بالاتر تومور را نشان می‌دهند. تومورهای با درجه بالا، عموماً، سریع‌تر رشد می‌کنند و نسبت به تومورهای با درجه پایین، امکان انتشار بیش‌تری دارند.
• مرحله به وسعت و گستردگی سرطان اشاره دارد. سرطان پروستات در مراحل اولیه، سرطان مرحلۀ I و II، موضعی است و به خارج از غدۀ پروستات سرایت نکرده است. سرطان پروستاتمرحلۀ III، اغلب به آن بیماری موضعی پیشرفته می‌گویند، به بیرون از غده پروستات گسترش یافته است و حتی امکان دارد در کیسۀ منی هم باشد. مرحلۀ ‌IV به این معنی است که سرطان به خارج از کیسه منی، به غدد لنفی و یا به سایر بافت‌ها یا اندام‌های بدن هم سرایت کرده است.

سرطان پروستات موضعی چگونه درمان می‌شود؟

سه گزینۀ درمانی، به‌طور کلی، برای مردان مبتلا به سرطان پروستات موضعی پذیرفته شده است: پروستات‌برداری رادیکال، پرتودرمانی (با درمان هورمونی یا بدون آن) و مراقبت فعال (که به آن انتظار مراقبانه هم می‌گویند).

• پروستات‌برداری رادیکال: یک روش جراحی برای برداشتن تمام غدۀ پروستات و بافت‌های مجاور آن است. گاهی غدد لنفی ناحیۀ لگن (واقع در قسمت پایین‌تر شکم، بین استخوان‌های ران) را همبرمی‌دارند. پروستات‌برداری رادیکال گاه با استفاده از تکنیکی که به آن جراحی نگهدارنده عصب می‌گویند انجام می‌شود. این روش مانع بروز آسیب به اعصاب لازم برای نعوظ می‌شود، اما جراحینگهدارندۀ عصب، همیشه امکان‌پذیر نیست.
• پرتودرمانی تاباندن پرتو به پروستات است. پرتودرمانی معمولاً به صورت سرپایی، با استفاده از تابش خارجی پرتو، تجویز می‌شود. پرتودرمانی را همچنین با تکنیکی موسوم به براکی‌تراپی (brachytherapy)، انجام می‌دهند که در آن، با استفاده از سوزن، دانه¬های رادیواکتیوی، مستقیماً در داخل تومور یا خیلی نزدیک به آن، می‌کارند. در بیماران دچار سرطان پروستات با خطر بالای پیشرفت، هورمون‌درمانی به پرتودرمانی اضافه می‌شود.
• مراقبت فعال (انتظار مراقبانه) گزینۀ توصیه شده برای بیماران مبتلا به مراحل اولیه سرطان پروستات است، به‌ویژه آنهایی که تومورهایی با درجه پایین، همراه با مقدار اندکی از سرطان در نمونه‌برداری، دارند. این بیماران آزمایش‌های منظم، آزمایش‌های PSA و گاهی ، نمونه‌برداری‌های زمان‌بندی شده دارند. اگر شواهدی از رشد سرطان موجود باشد، معمولاً درمان فعال توصیه می‌شود. بیماران مسن‌تر و افرادی با مشکلات حاد پزشکی داوطلبان خوبی برای مراقبت فعال هستند.

بیمار چگونه تصمیم می‌گیرد که بهترین گزینۀ درمانی برای سرطان پروستات موضعی چیست؟

انتخاب گزینۀ درمانی، بیمار، خانوادۀ او و یک یا چند پزشک را درگیر می‌کند. ضروری است که آنها درجه و مرحلۀ سرطان، سن و سلامتی مردان، ارزش‌ها و احساسات آنها در مورد فواید و زیان‌های بالقوه هر گزینۀ درمانی را درنظر بگیرند. از آنجایی که پرتودرمانی و جراحی، هر دو، گزینه‌هایی برای بیماری موضعی هستند، مشورت، هم با اورولوژیست و هم سرطان‌شناس پرتودرمان، توصیه می‌شود. اغلب، پرس‌‌وجوی نظرات بیش‌تر، از پزشکی با همان تخصص، یک پزشک متخصص بیماری‌های داخلی، یک پزشک خانوادۀ باتجربه یا یک پزشک سرطان‌شناس دیگر، سودمند است. به دلیل وجود چندین گزینۀ منطقی، این احتمال هست که بیماران نظرها و توصیه‌های مختلف را می‌شنوند و تصمیم‌گیری برای آنها دشوار می‌شود. اما بیماران باید سعی کنند، حتی‌الامکان، اطلاعات کسب کنند و به خود، زمان کافی برای تصمیم‌گیری بدهند. به‌ندرت، تصمیم‌گیری فوری، بدون صرف زمان برای سبک سنگین کردن و درک جنبه‌های مثبت و منفی رویکردهای مختلف، ضرورت می‌یابد.

از کجا می‌توان اطلاعات بیش‌تری در مورد سرطان پروستات و درمان آن به‌دست آورد؟

• مقاله درمان سرطان پروستات شامل اطلاعاتی در مورد درمان سرطان پروستات، شامل جراحی، شیمی‌درمانی، پرتودرمانی و هورمون‌درمانی است. این خلاصه در سایت www.ncii.ir در دسترس است.
• گزینه‌های درمانی برای مردان مبتلا به مرحلۀ اولیۀ سرطان پروستات انتخاب‌های درمانی موجود برای مردان مبتلا به سرطان مرحله اولیه را توصیف می‌کند و جنبه‌های موافق و مخالف هر درمان را می‌سنجد. این مقاله پایگاه علمی، پزشکی و آموزشی مؤسسه تحقیقات، آموزش و پیشگیری سرطان در سایت www.ncii.ir موجود است.