اختلال اضطراب :
اضطراب، واکنشی طبیعی به سرطان است، اما ممکن است بر کیفیت زندگی بیمار و توانایی وی در پیگیری و به پایان رساندن روند درمان تأثیر بگذارد. در این مقاله موجز، دلایل ایجاد اضطراب در مبتلایان بهسرطان و درمان آن توضیح داده شده است.
در این مقاله اضطرابی که گاه پس از تکمیل روند درمان سرطان بهوجود میآید نیز مورد بررسی قرار گرفته است.
مرورکلی (Overview)
اضطراب، واکنشی طبیعی به سرطان است؛ احتمال دارد بیمار هنگام انجام آزمایشهای غربالگری، انتظار برای دریافت نتایج آزمایشها، دریافت برگه تشخیصسرطان، در حین روند درمان سرطان یا پیشبینی عود سرطان دچار اضطراب شود و این اضطراب میتواند موجب افزایش احساس درد، اختلالات خواب، حالت تهوع و استفراغ و اختلال در کیفیت زندگی بیمار و خانواده وی شود. اگر اضطراب شدید درمان نشود، احتمالاً باعث کوتاه شدن عمر بیمار میشود.
احساس اضطراب در مبتلایان به سرطان در زمان و موقعیتهای مختلف متفاوت است. ممکن است بیمار با گسترش سرطان یا تشدید درمان بیشتر مضطرب شود و میزان اضطراب هم در بیماران مختلف متفاوت است. اغلب بیماران با آگاهی بیشتر درباره سرطان خود و نوع درمانی که بر روی آنها انجام میشود، اضطرابشان کاهش مییابد. برای برخی از بیماران، بهخصوص آنها که پیش از تشخیص سرطان دچار اضطراب شدید بودهاند، احساس اضطراب ممکن است آنچنان طاقتفرسا باشد، که در درمان اخلال ایجاد کند. بیمارانی که پیش از تشخیص سرطان تجربه اضطراب شدید را نداشتهاند، اغلب دچار اختلالات اضطرابی مربوط به سرطاننخواهند شد.
اضطراب شدید در هنگام درمان سرطان، بیشتر در بیمارانی بروز میکند که سابقه اختلالات اضطرابی یا تجربه اضطراب در زمان تشخیص سرطان را داشتهاند. بیمارانی که دارای افراد خانواده یا دوستان اندک، درد شدید، معلولیت، سرطان بدون پاسخ به درمان و یا سابقه آسیب دیدگی شدید جسمی یا عاطفی هستند نیز ممکن است دچار اضطراب شوند. گسترش (متاستاز) سرطان به دستگاه عصبی مرکزی و همچنین تومورهای ریوی هم میتوانند باعث ایجاد مشکلات جسمی منجربه اضطراب شوند؛ بهعلاوه بسیاری از داروها و درمانهای سرطان نیز موجب تشدید احساس اضطراب میشوند.
برخلاف تصور بسیاری از افراد، دلیل اضطراب بیماران مبتلا به سرطان پیشرفته ترس از مرگ نیست، بلکه بیشتر بهخاطر ترس از درد غیرقابل تحمل، تنها ماندن و یا سربار دیگران بودن است. بسیاری از دیگر عوامل اضطراب را میتوان با روشهای درمانی برطرف (درمان) کرد.
علل بروز Description andCause
اختلال سازگاری.
اختلال هراسی.
ترس بیمارگونه (فوببیا).
اختلال وسواسی جبری.
اختلال استرسزای پس از آسیب.
اختلال اضطرابی فراگیر.
اختلال اضطرابی ناشی از دیگر شرایط عمومی پزشکی.
ممکن است برخی افراد به دلایلی غیر از سرطان تجربهاضطراب شدید را، داشته باشند. چنین شرایط پراضطرابی گاه به دلیل تشخیص سرطان عود میکند و یا تشدید میشود. غالب اوقات بیماران دچار وحشت بیش از حد میشوند و نمیتوانند اطلاعاتی را که توسط بهدارانشان به آنها داده میشود به درستی درک کنند و یا توانایی به پایان رساندن روند درمان خود را از دست میدهند. پزشک میتواند بهمنظور برنامهریزی درمان، برای بیماری که دچار عارضه اضطراب است، سؤالات زیر را از وی بپرسد:
- آیا پس از تشخیص سرطان، یا درمان آن، هیچیک از نشانههای زیر را مشاهده کردهاید؟ چه زمانی این نشانهها بروز میکنند (چندروز پیش یا پس از درمان، آیا فقط شبهاست یا اینکه زمان مشخصی ندارند؟) و چه مدت ادامه مییابند؟
- آیا دچار لرز، دلشوره یا تشویش میشوید؟
- آیا احساس تنش، ترس یا نگرانی میکنید؟
- آیا پیش آمده است که از برخی مکانها یا فعالیتها به دلیل ترس اجتناب کنید؟
- آیا پیش آمده است که دچار تپش قلب شوید یا قلبتان با سرعت غیرعادی بتپد؟
- آیا هنگامیکه عصبی هستید، نمیتوانید نفستان را حبس کنید؟
- آیا تعرق یا لرز بدون دلیل داشتهاید؟
- آیا پیش آمده است شکمتان به شدت منقبض شود؟
- آیا پیش آمده است بغض گلویتان را بفشارد؟
- آیا احساس ضربان میکنید؟
- آیا به دلیل اینکه میترسید در خواب بمیرید، از بستن چشمانتان در شب واهمه دارید؟
- آیا چند هفته پیش از آزمایش تشخیصی و یا اعلام نتایج آن، نگران این مسائل هستید؟
- آیا دچار وحشت آنی دیوانگی یا از دست دادن کنترل خود شدهاید؟
- آیا دچار وحشت آنی از مرگ شدهاید؟
- آیا اغلب نگران این مسئله هستید که دردتان دوباره کی شروع میشود و شدت آن چقدر زیادتر میشود؟
- آیا نگران این مسئله هستید که آیا دُز بعدی داروی مسکنتان را به موقع دریافت خواهید کرد یا خیر؟
- آیا به دلیل ترس از شدت یافتن درد بهخاطر ایستادن و راه رفتن، بیش از آنچه لازم است در تخت خواب میمانید؟
- آیا این اواخر دچار گیجی یا سردرگمی شدهاید؟
اختلالات اضطرابی شامل اختلال سازگاری، اختلال هراسی، ترسهای بیمارگونه، اختلال وسواسی جبری، اختلال استرسزای پس از آسیب، اختلال اضطرابی فراگیر و اختلال اضطراب ناشی از دیگر شرایط عمومی پزشکی میشوند. هر یک از این اختلالات در زیر مورد بحث قرار گرفتهاند.
اختلال سازگاری ( Adjustment Disorder )
اختلال سازگاری عبارت است از بروز رفتارها یا خلقوخویی در بیمار پس از تشخیص سرطان، که بسیار شدیدتر از آن چیزی است که از وی انتظار میرود. نشانههای این اختلال عبارتند از: عصبی بودن شدید، نگرانی، دلشوره و ناتوانی از حضور در سر کار، مدرسه و یا بودن در کنار دیگران. اختلال سازگاری در بیماران مبتلا بهسرطان، بیشتر دردورههای بحرانی بیماری روی میدهد. این دورهها شامل آزمایشهای تشخیصی، اطلاع از تشخیص سرطان و اطلاع از عود بیماری است. بسیاری از مبتلایان به سرطان میتوانند ظرف چند روز و به روشهای مختلفی اختلال سازگاری را پشت سر بگذارند، از جمله این روشها میتوان به صحبتهای اطمینانبخش مراقبین، انجام تمرینات تمدد اعصاب، مصرف دارو و شرکت در برنامههای مخصوص حمایتی و آموزشی اشاره کرد.
اختلال هراس ( Panic Disorder)
بیماران مبتلا به اختلال هراس، دچار اضطراب بیش از حد هستند. این بیماران اغلب دچار تنگی نفس، سبکی سر، ضربان سریع قلب، لرز، تعریق بیش از حد، حالت تهوع، احساس خارش و سوزش یا ترس از «دیوانه شدن» میشوند. حملههای ناشی از این اختلال معمولاً برای چند دقیقه ادامه مییابد و میتوان آنها را با دارو برطرف (درمان) کرد. نشانههای اختلال هراس بسیار شبیه به دیگر بیماریهاست.
ترسهای بیمارگونه ( Phobias)
فوبیا، عبارت است از ترس یا اجتناب مدام از یک موقعیت یا شئ خاص. مبتلایان به فوبیا معمولاً دچار اضطراب شدید هستند و از قرار گرفتن درموقعیتهایی که باعث هراسشان میشود، اجتناب میکنند. مبتلایان به سرطان ممکن است از آمپول بترسند، همچنین از محیطهای کوچک نیز هراس داشته باشند و از انجام آزمایشهایی که باید در محیطهای محدود و بسته انجام شود –مانندتصویربرداری با تشدید مغناطیسی (Magnetic Resonance Imaging-MRT)- سر باز زنند.
اختلال وسواسی جبری ( Obsessive-Compulsive Disorder)
فرد مبتلا به اختلال وسواسی جبری دچار افکار ، ایدهها یا تصورات (وسواسی) دائمی هستند که باید مستمراً آنها را عملی کنند (جبر وسواسی)؛ معمولاً بیماران مبتلا به اختلال وسواسی جبری چون افکار و رفتارشان آنها را بهگونهای درگیر میکند که نمیتوانند عملکردی طبیعی داشته باشند، قادر به اتمام روند درمان سرطان نیستند.
اختلال وسواسی جبری را میتوان با دارو و روان درمانی، معالجه کرد. اختلال وسواسی جبری در بیمارانی که پیش از تشخیص سرطان دچار این اختلال نبودهاند، بهندرت بروز میکند.
اختلال استرسزای پس از آسیب (Post-TraumaticStress Disorder)
معمولاً تشخیص سرطان در فردی که قبلاً تجربه حادثهای مهلک را داشته است، باعث میشود مجدداً آن آسیب را در ذهن مجسم کند و از آن رنج ببرد. بیمارانسرطان که پیش از ابتلا به سرطان دچار اختلال تنشزای پس از آسیب بودهاند ، اغلب پیش از عمل جراحی، شیمیدرمانی، فرایندهای پزشکی دردناک یا تعویض بانداژ دچار اضطراب شدید میشوند. اختلال استرسزای پس از آسیب را میتوان با رواندرمانی برطرف کرد.
اختلال اضطرابی فراگیر (Generalized Anxiety Disorder)
بیماران مبتلا به اختلال اضطرابی فراگیر غالباً دچار اضطراب شدید و دائم یا نگرانی بیدلیل میشوند؛ بهعنوان مثال، بیمارانی که تمام افراد خانواده و دوستانشان از آنها مراقبت میکنند، باز هم از اینکه کسی از آنها مراقبت نکند و به فکرشان نباشد نگرانند.
و یا با وجود داشتن منابع مالی کافی و بیمه، از ناتوانی در پرداخت هزینه درمان خود میترسند. اختلال اضطرابی فراگیر پس از افسردگی شدید بیمار روی میدهد. فرد مبتلا به این اختلال معمولاً احساس کجخلقی یا درماندگی میکند، انقباض عضلانی، تنگی نفس، تپش قلب، تعرق و سبکی سر دارد و بهسرعت دچار خستگی مفرط میشود.
اختلال اضطرابی ناشی از دیگر شرایط عمومی پزشکی
(Anxiety Disorder Caused by Other General MedicalConditions)
مبتلایان به سرطان گاه دچار اضطراب ناشی از دیگر شرایط عمومی پزشکی هم میشوند. بیمارانی که دچار درد شدید هستند، احساس اضطراب میکنند که این اضطراب به نوبه خود درد را افزایش میدهد. بروز ناگهانی اضطراب شدید میتواند نشانه وجود عفونت، ذاتالریه (Pneumonia) یا بر هم خوردن تعادل شیمیایی بدن باشد؛ این امر معمولاً پیش از سکته قلبی یا بر اثر ایجاد لخته خون در ریه، به همراه درد در قفسه سینه، یا مشکلات تنفسی بروز میکند. افت میزان اکسیژنی که باید توسط خون به بدن برسد نیز موجب این میشود که بیمار احساس تنگی نفس یا خفگی کرده ایجاد اضطراب کند.
اضطراب میتواند از عوارض جانبی مستقیم با غیرمستقیم دارو نیز باشد؛ برخی از داروها موجب اضطراب میشوند و بعضی دیگر ممکن است ایجاد بیقراری، آشفتگی، افسردگی، افکار منجر به خودکشی، تحریکپذیری یا لرز بکنند.
برخی از انواع خاص تومور، میتوانند با برهم زدن تعادل شیمیایی بدن یا ایجاد تنگی نفس، موجب ایجاد اضطراب و یا بروز نشانههایی شوند که شبیه به علائم اضطراب و وحشتزدگی باشد.
برای اطلاعات بیشتر به مقالات زیرمراجعه کنید:
سازگاری طبیعی و اختلال در سازگاری.
اختلال استرسزای پس از آسیب.
درمان ( Treatment)
تفکیک ترسهای طبیعی مربوط به سرطان از ترسهای شدید غیرعادی، که میتوان آنها را در رده اختلالات اضطرابی جای داد، اغلب دشوار است. درمان این ترسها به این امر بستگی دارد که اضطراب، زندگی روزمره بیمار را به چه شکل تحت تأثیر قرار میدهد. معمولاً اضطرابی را که به دلیل درد یا دیگر شرایط جسمی بهوجود میآید با درمان منشاء ایجاد آن، مهار میکنند.
درمان اضطراب با دادن اطلاعات کافی و لازم به بیمار و حمایت مناسب از وی شروع میشود. بهکارگیری راهبردهای سازگاری، مانند اینکه بیمار با این دید به ماجرا نگاه کند که سرطان مشکلی قابل حل است؛ کسب اطلاعات کافی و لازم برای درک کامل بیماری و گزینههای درمانی آن و استفاده از منابع در دسترس و سیستمهای حمایتی، میتواند در جهت رهایی از اضطراب مفید باشد. بیماران میتوانند از دیگر درمانهای اضطراب نیز استفاده کنند، از جمله: رواندرمانی، گروه درمانی، خانواده درمانی، شرکت در گروههای خودیاری، هیپنوتیزم، و روشهای تمدد اعصاب مانند تصورهدایت شده (Guided imagery)، نوعی تمرکز کانونی بر تصورات روانی که به رفع و مهار اضطراب کمک میکند، یا بازخورد زیستی (Biofeedback) روشی که برای آشکار شدن زودهنگام نشانههای اضطراب، جهت آماده شدن برای مقابله با آن استفاده میشود. از دارو نیز، به همراه این روشها و یا بهتنهایی، برای رفع یا کاهش اضطراب استفاده میشود. بیماران نباید به دلیل ترس از اعتیاد، از مصرف داروهای ضد اضطراب خودداری کنند؛ داروهایی که پزشک برای رفع نشانههای اضطراب مصرف آن را تجویز میکند، به اندازه کافی بوده میزان آن با کاهش نشانههای اضطراب بهتدریج کمتر خواهد شد.
بررسیها نشان داده که داروهای ضدافسردگی در درمان اختلالات اضطرابی مؤثرند؛ با اینحال، کودکان و نوجوانانی که با داروهای ضدافسردگی تحت درمان هستند، بیشتر درمعرض خطر افکار و رفتارهای منجر به خودکشی هستند. برای بهدست آوردن اطلاعات بیشتر در اینباره، به خلاصه مربوط به افسردگی بخش درمان مراجعه کنید.
ملاحظات پس از درمان ( Post-treatmentConsiderations)
احتمال دارد پس از پایان درمان، افراد نجات یافته از سرطان با گونههای جدیدی از اضطراب روبرو شوند، این قبیل افراد به دلیل سؤالات همکاران یا دیگران دربارهسرطان، یا روبرو شدن با مشکلات مربوط به بیمه درمانی خود دچاراضطراب میشوند. ترس این افراد معمولاً از عواقب آزمایشهای پس از درمان و آزمایشهای تشخیصی، یا عود سرطان است. افرادی که از سرطان نجات یافتهاند، به دلایلی از قبیل دگرگونی تصور از خود، اختلال در عملکرد جنسی، مسائل مربوط به باروری یا اختلالاسترسزای پس از آسیب، دچار اضطراب میشوند. برنامههای ویژه پس از درمان (Survivorship)، گروههای حمایتی، مشاوره و دیگر مراجع، بهمنظور سازگاری مجدد بیماران با زندگی پس از درمان سرطان، در دسترساند.
برای بهدست آوردناطلاعات بیشتر میتوانید به مقالات که در زیر آمدهاند مراجعه کنید:
- آسیب.
- مسائل مربوط به تمایلات جنسی و باروری.