پرتودرمانی برای سرطان (پرسش و پاسخ)

پرتودرمانی برای سرطان (پرسش و پاسخ)
Radiation Therapy for Cancer: Questions and Answers

• پرتودرمانی از تابش پرتوهای یون‌ساز برای نابودی سلول‌های سرطانی و کوچک کردن تومور استفاده می‌کند (پرسش ۱ را ببینید).
• حدود نیمی از افراد مبتلا به سرطان را با پرتودرمانی، چه به‌صورت تنها و چه به‌صورت ترکیب با انواع روش‌های دیگر درمان سرطان، درمان می‌کنند (پرسش ۱ را ببینید).
• پرتودرمانی داخلی و یا خارجی است. پرتودرمانی خارجی راـ که معمولاً بیش‌تر از آن استفاده می‌کنند ـ توسط دستگاهی در خارج از بدن و معمولاً به‌صورت سرپایی انجام می‌دهند. پرتودرمانی داخلی در کپسول‌های کوچک یا حامل‌های دیگر در داخل یا نزدیک تومور کار می‌گذارند که احتیاج به بستری شدن در بیمارستان دارد (پرسش ۳ را ببینید).
• انواع مختلفی از پرتو برای درمان انواع مختلف سرطان به‌کار می‌رود (پرسش ۳ را ببینید).
• گروهی از مراقبان سلامتی به ارائه و برنامه‌ریزی پرتودرمانی به بیماران کمک می‌کنند (پرسش ۱۱ را ببینید).
• برنامه‌ریزی درمانی و شبیه‌سازی اولین قدم‌های مهم در رویه پرتودرمانی است. هدف از برنامه‌ریزی و شبیه‌سازی تهیه روش درمانی با دقت بیش‌تر، تأثیر بیش‌تر و کاهش آسیب به بافت‌های سالم است (پرسش ۱۲ را ببینید).

۱. پرتودرمانی چیست؟
پرتودرمانی (به آن رادیو تراپی، ایکس- ری تراپی یا پرتو افکنی هم می‌گویند) استفاده از نوع معینی انرژی (تابش پرتو یون‌ساز) برای نابودی سلول‌های سرطانی و کوچک کردن تومور است. پرتودرمانی به سلول‌هایی که در محدوده درمان (بافت هدف‌) هستند آسیب می‌رساند یا آنها را با نابودی مواد ژنتیکی، غیرممکن کردن رشد و تقسیم شدن از بین می‌برد. گرچه پرتو هم سلول‌های سرطانی و سلول‌های سالم را از بین می‌برد، بیش‌تر سلول‌های سالم از تأثیر پرتو و عملکرد آن به‌صورت کامل بهبودی می‌یابند. هدف از پرتودرمانی نابودی سلول‌ها تا حد ممکن است در حالی‌که کم‌ترین آسیب به بافت‌های سالم برسد.
انواع مختلفی از پرتو وجود دارد و راه‌های مختلفی برای پرتوتابی وجود دارد. مثلاً، انواع معینی از پرتو می‌توانند بیش‌تر از بقیه در اعماق بدن نفوذ کنند. به‌علاوه، بعضی از انواع پرتو را می‌توان به‌خوبی فقط برای درمان قسمت کوچکی (مثلاً یک اینچ از بافت) بدون آسیب رساندن به بافت‌ها و اندام‌های اطراف مهار کرد. انواع دیگر پرتو برای درمان بخش‌های بزرگتر بهتر هستند.
در برخی موارد، هدف از پرتودرمانی نابودی کامل تومور است. در موارد دیگر، هدف کوچک کردن تومور و کاهش نشانه‌های آن است. در هر دو مورد، پزشکان حتی‌المقدور بافت‌های سالم را از تأثیر اشعه دور نگه می‌‌دارند.
در حدود نیمی از بیماران سرطانی بعضی از انواع پرتودرمانی را دریافت می‌کنند. پرتودرمانی تنها یا در ترکیب با درمان‌های دیگر سرطان مانند شیمی درمانی یا جراحی به‌کار می‌رود. در برخی موارد، بیمار بیش‌تر از یک نوع پرتودرمانی دریافت می‌کند.
۲. چه زمانی از پرتودرمانی استفاده می‌کنند؟
پرتودرمانی برای درمان تقریباً همه انواع تومورهای توپر به‌کار می‌گیرند، از جمله سرطان‌های مغز، پستان، گردن رحم، حنجره، ریه، لوزالمعده، پروستات، پوست، ستون مهره‌ها، معده، رحم و سارکومای بافت نرم Soft Tissue. پرتوتابی همچنین لوسمی و لنفوم را درمان می‌کند (به ترتیب سرطان‌های سلول‌های تشکیل‌دهنده خون و سیستم لنفاوی). مقدار پرتو در هر قسمت به عوامل متعددی بستگی دارد، از جمله نوع سرطان و اینکه آیا بافت‌ها و اندام‌های نزدیک از پرتو آسیب می‌بینند یا نه.
برای برخی از انواع سرطان، پرتو را به محل‌هایی که هیچ نشانه‌ای از سرطان ندارند می‌تابانند تا در این مناطق از رشد سلول‌های سرطانی جلوگیری کنند. به این روش پرتودرمانی پیشگیرانه می‌گویند.
پرتودرمانی را همچنین می‌توان برای کمک به کاهش نشانه‌های بیماری مانند درد ناشی از گسترش سرطان در استخوان یا قسمت‌های دیگر بدن ـ که به آن پرتودرمانی تسکینی هم می‌گویند ـ به‌کار می‌رود.
۳. تفاوت پرتودرمانی خارجی و داخلی (براکی تراپی) با پرتودرمانی سیستمیک چیست؟ چه زمانی از آنها استفاده می‌کنند؟
گاه، پرتو از یک دستگاه در خارج از بدن می‌تابد (پرتوتابی خارجی)، گاهی هم از منبعی در داخل بدن (پرتوتابی داخلی) یا از مواد رادیو اکتیو بدون پوشش که به کل بدن می‌رسد (پرتودرمانی سیستمیک). نوع پرتو بستگی دارد به نوع سرطان، محل آن، عمق نفوذ مورد نیاز پرتو در بدن، وضعیت سلامتی عمومی و سابقه پزشکی بیمار و اینکه بیمار از نوع دیگر درمان سرطان استفاده کند یا نه، و عوامل دیگر.
بیش‌تر افرادی که پرتودرمانی می‌شوند پرتوتابی خارجی دارند. برخی از بیماران هم پرتو تابی داخلی و هم خارجی یا پرتودرمانی سیستمیک، یکی بعد از دیگری یا همزمان دارند.

• پرتودرمانی خارجی معمولاً به‌صورت سرپایی انجام می‌شود، بیش‌تر بیماران نیازی به بستری شدن در بیمارستان ندارند. پرتودرمانی خارجی برای درمان بیش‌تر انواع مانند سرطان مثانه، مغز، پستان، دهانه رحم، حنجره، ریه، پروستات و واژن به‌کار می‌رود. به‌علاوه از پرتوتابی خارجی برای کاهش درد یا بهبود مشکلات دیگر وقتی سرطان از محل اولیه به قسمت‌های دیگر بدن گسترش می‌یابد، استفاده می‌کنند.
• پرتودرمانی در حین عمل جراحی (IORT(Intraoperative Radiation Therapy نوعی از پرتودرمانی خارجی است که در حین عمل جراحی استفاده می‌شود. از IORT برای درمان سرطان‌های موضعی که نمی‌توان آنها را به‌صورت کامل خارج کرد یا در معرض خطر بالای عود (بازگشت) است استفاده می‌کنند. بعد از اینکه همه یا بخشی از سرطان را برداشتند، میزان زیاد و پرانرژی از پرتو را مستقیماً به محل تومور در حین جراحی می‌تابانند (بافت‌های سالم کناری با حفاظ‌های مخصوصی محافظت می‌شود). بیمار برای برگشت به حالت عادی در بیمارستان بستری می‌شود. از IORT برای درمان سرطان تیروئید و روده بزرگ و راست روده، سرطان‌های زنان، سرطان روده کوچک و سرطان لوزالمعده استفاده می‌کنند. این روش همچنین در پژوهش‌های بالینی (مطالعات تحقیقاتی) جهت درمان بعضی از انواع تومورهای مغزی و سارکومای لگنی در بزرگسالان در دست مطالعه است.
• پرتو افکنی پیشگیرانه جمجمه (PCI (Prophylactic Cranial Irradiation پرتو خارجی است که به بیمار می‌تابانند، وقتی سرطان اولیه (مثلاً سرطان سلول کوچک ریه) در معرض خطر بالای گسترش به مغز است.

پرتودرمانی داخلی (که به آن براکی تراپی هم می‌گویند) از پرتوتابی در محلی نزدیک یا داخل تومور استفاده می‌کند. کاشت‌ها گاه به شکل سیم‌های باریک، تیوب‌های پلاستیکی به نام کاتتر (catheters)، نوارها، کپسول‌ها یا دانه‌ها‌ هستند. کاشت را مستقیماً داخل بدن کار می‌گذارند. جهت پرتودرمانی داخلی باید در بیمارستان بستری شد.

• پرتودرمانی میان‌بافتی داخل بافت یا نزدیک محل تومور کار می‌گذارند و برای درمان تومورهای سر و گردن، پروستات، گردن رحم، تخمدان، پستان و نواحی اطراف مقعدی و لگنی استفاده می‌شود. بعضی از زنان که از پرتو‌تابی خارجی برای درمان سرطان پستان استفاده می‌کنند یک «دوز تقویتی» از پرتوتابی، چه به‌صورت پرتوتابی میان‌بافتی و چه پرتوتابی خارجی دریافت می‌کنند.
• پرتودرمانی داخل حفره‌ای یا داخل مجرایی با یک اپلیکاتور در بدن کار می‌گذارند، از این روش معمولاً در درمان سرطان رحم استفاده می‌کنند. محققان همچنین درمورد استفاده از این نوع پرتودرمانی برای درمان سایر سرطان‌ها از جمله سرطان پستان، برونش، دهانه رحم، کیسه صفرا، دهان، رکتوم، نای، رحم و واژن مطالعه می‌کنند.

پرتودرمانی سیستمیک از مواد رادیواکتیو مانند ید ۱۳۱ و استرونتیوم ۸۹ (نام یک ماده است) استفاده می‌کند. این مواد را از طریق دهان یا تزریق وارد بدن می‌کنند. پرتودرمانی سیستمیک گاهی برای درمان سرطان تیروئید و لنفوم غیرهوچکین بزرگسالان استفاده می‌شود. محققان مأمور رسیدگی درمان انواع دیگر سرطان هستند.

آیا پرتودرمانی بیمار را رادیواکتیو می‌کند؟
بیماران سرطانی که پرتودرمانی دریافت می‌کنند اغلب فکر می‌کنند رادیواکتیو شده‌اند. جواب این سؤال به نوع پرتویی که داده می‌شود بستگی دارد.
پرتودرمانی خارجی بیمار را رادیواکتیو نمی‌کند. بیماران نیازی به دوری کردن از افراد به‌خاطر درمانشان ندارند.
پرتودرمانی داخلی (میان‌بافتی، داخل مجرایی یا داخل حفره‌ای) شامل کاشت‌های پوشش‌دار است که پرتو رادیواکتیو ساطع می‌کنند، از این‌رو؛ بستری شدن در بیمارستان لازم است، و احتیاط‌های معینی برای حفاظت از کارکنان بیمارستان و ملاقات‌کنندگان انجام می‌شود. منابع پوشش‌دار پرتو خود را بیش‌تر به محل اطراف کاشت می‌تابانند، درحالی‌که مناطق اطراف کاشت رادیواکتیو هستند ولی کل بدن بیمار نه.
پرتودرمانی سیستمیک از مواد رادیواکتیو بدون پوشش که در کل بدن به حرکت می‌کنند استفاده می‌کند. بعضی از این مواد رادیواکتیو پیش از آنکه از بین بروند از طریق بزاق، عرق و ادرار از بدن دفع می‌شوند و این مایعات را رادیواکتیو می‌کنند. بنابراین، احتیاط‌های معینی برای افرادی که در تماس نزدیک با بیمار هستند درنظر می‌گیرند. پزشک یا پرستار در صورتی‌که احتیاط لازم باشد اطلاعاتی را در اختیار شما می‌گذارند.

چطور پزشک مقدار پرتو را اندازه می‌گیرد؟
به مقدار پرتویی که جذب بافت‌ها می‌شود میزان پرتو یا دوز پرتو (radiation dose or dosage ) می‌گویند. قبل از سال ۱۹۸۵، میزان/ دوز پرتو با واحدی به نام «راد» ( Rad – radiation absorbed dose) اندازه‌گیری می‌شد. امروزه این واحد «گری» gray (نام یک واحد سنجش است) (با حروف اختصاری Gy) نام دارد. یک Gy برابر ۱۰۰Rad است، یک سانتی‌گری (مخفف آن cGy) برابر ۱ راد است.
بافت‌های مختلف مقادیر متفاوت پرتو (اندازه‌گیری شده در سانتی‌گری) را تحمل می‌کنند. کبد تاب تحمل ۳۰۰۰cGy دارد، درحالی‌که کلیه فقط ۱۸۰۰cGy را تحمل می‌کند. میزان کلی پرتو (دوز کلی) معمولاً به چند بار پرتو کم‌تر تقسیم می‌شود (دوز تفکیکی) که روزانه در یک دوره مشخص می‌دهند. با این عمل سلول‌های سرطانی بیش‌تری نابود می‌شود و در عین حال بافت‌های سالم کم‌تری از بین می‌رود.
پزشک با ضریبی که نسبت درمانی نام دارد کار می‌کند. این ضریب نسبت آسیب به سلول‌های سرطانی را به آسیب بافت‌های سالم نشان می‌دهد. روش‌هایی برای افزایش میزان آسیب به سلول‌های سرطانی بدون آسیب رساندن بیش‌تر به بافت‌های سالم در دسترس هستند. در مورد این روش‌ها در پرسش‌های بعدی صحبت شده است.

منابع انرژی برای پرتودرمانی خارجی چه هستند؟
انرژی (منبع پرتو) استفاده شده در پرتودرمانی از این منابع می‌آید:

اشعه ایکس‌ یا اشعه گاما، که هر دو شکل‌هایی از تشعشعات الکترومغناطیسی هستند. گرچه از راه‌های مختلفی تولید می‌شوند، هر دو از فوتون‌ها photons (بسته‌های انرژی) استفاده می‌کنند.

• اشعه ایکس‌ را دستگاه‌هایی که به آنها شتاب‌دهنده‌های خطی می‌گویند، تولید می‌کنند. بسته به میزان انرژی که پرتو‌های ایکس دارند سلول‌های سرطانی را در سطح بدن (با انرژی کم‌تر) یا در اعماق بافت‌ها و اعضا (باانرژی بیش‌تر) از بین می‌برند. در مقایسه با انواع دیگر پرتو، اشعه ایکس پرتو را به سطح نسبتا وسیع‌تری می‌تاباند.
• اشعه گاما از ایزوتوپ‌های عناصر معینی (مانند ایریدیوم و کبالت ۶۰) حاصل می‌شود که وقت شکستن انرژی و پرتو آزاد می‌کنند. هر عنصر در میزان مشخصی می‌شکند و هرکدام مقدار متفاوتی انرژی آزاد می‌کنند، که بر میزان نفوذ آن در بدن تأثیر می‌گذارد (پرتوهای گامایی که از شکستن کبالت ۶۰ تولید می‌شوند کاربرد درمانی دارند و به «چاقوی گاما» معروف است که در پرسش ۸ مطرح شده است). تشعشعات ذره‌ای از ذرات تحت اتمی پر سرعت به جای فوتون استفاده می‌کنند. تشعشعات ذره‌ای را شتاب‌دهنده خطی، سینکروترون و سیکلوترون به‌وجود می‌آورند که ذرات مورد نیاز برای این نوع پرتودرمانی را تولید می‌کنند و شتاب می‌دهند. درمان با تشعشعات ذره‌ای از الکترون‌هایی که با تیوب اشعه ایکس تولید می‌شوند (که به آن electron-beam radiation هم می‌گویند)، نوترون‌ها که با عناصر رادیواکتیو و تجهیزات مخصوص تولید می‌شوند، یون‌های سنگین (مانند پروتون و هلیوم)، و پی- مزون‌ها (پیون‌ها هم نامیده می‌شود) که ذرات کوچک با بار منفی هستند که یک شتاب‌دهنده و سیستم مغناطیسی تولید می‌کنند.

برخلاف اشعه ایکس و اشعه گاما، بعضی از تشعشعات ذره‌ای فقط در عمق کمی از بافت نفوذ می‌کنند. بنابراین، آنها را معمولاً در درمان سرطان‌های سطحی یاسرطان‌هایی که درست زیر پوست قرار دارند به‌کار می‌برند.

• پرتودرمانی با پروتون نوعی از پرتودرمانی تشعشعات ذره‌ای است. پروتون‌ها انرژی خودشان را در محدوده کوچکی متمرکز می‌کنند که Bragg peak می‌گویند. Bragg peak برای هدفگیری میزان زیادی از پرتو با پروتون روی تومور به‌کار می‌رود درحالی‌که کم‌ترین آسیب را به بافت‌های جلو و پشت تومور می‌رسانند. پرتودرمانی با پروتون فقط در چند مرکز در ایالات متحده در دسترس است. از آن معمولاً فقط برای سرطان‌هایی که جراحی آنها دشوار یا خطرناک است (مانند کندروسارکومای قاعده جمجمه)، یا در ترکیب با انواع دیگر پرتوتابی، استفاده می‌کنند. پرتودرمانی با پروتون همچنین در پژوهش‌های بالینی برای ملانوم داخل چشمی (ملانومی که از چشم شروع می‌شود)، رتینوبلاستوما (نوعی سرطان چشم که اغلب در کودکان زیر ۵۵ سال روی می‌دهد)، رابدومیوسارکوما (تومور بافت ماهیچه)، بعضی از سرطان‌های سر و گردن، و سرطان‌های پروستات، مغز و ریه نیز استفاده می‌کنند.

چه منابعی از انرژی برای پرتودرمانی داخلی وجود دارد؟
انرژی (منبع پرتو) استفاده شده در پرتودرمانی داخلی از ایزوتوپ رادیواکتیو در ید رادیواکتیو (ید ۱۲۵ یا ید ۱۳۱)، و از استرانسیم ۸۹، فسفرها، پالادیم، سزیم، ایریدیوم، فسفات، یا کبالت به‌دست می‌آید.

پرتوجراحی استریوتاکتیک Stereotactic و پرتودرمانی استریوتاکتیک چه هستند؟
در پرتوجراحی استریوتاکتیک از میزان بالای پرتو (دوز بالا) برای تخریب بافت تومور در مغز استفاده می‌کنند. این روش شامل جراحی حقیقی نیست. سر بیمار را در قالبی مخصوص که به جمجمه متصل است می‌گذارند. از قالب به‌منظور هدفگیری مستقیم پرتوهای با میزان بالا به تومور داخل سر بیمار استفاده می‌کنند. میزان پرتو و ناحیه‌ای که مورد تابش قرار می‌گیرد دقیقاً محاسبه شده است. دراین روش بافت‌های اطراف تومور عموماً از آسیب در امان خواهند ماند‌ .

پرتو جراحی استریوتاکتیک به سه صورت انجام می‌شود :‌ روش متداول استفاده از شتاب‌دهنده‌ای خطی برای تابش اشعه پرانرژی فوتون بر تومور است که‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ Linar -based stereotactic Radiosurgery می‌گویند. چاقوی گاما دومین روش متداول از کبالت ۶۰ برای پرتوتابی استو در روش سوم از پرتوهای ذرات باردار سنگین مثل پروتون‌ها و یون‌های هلیوم برای پرتوتابی استریوتاکتیک تومور استفاده می‌کنند.

از پرتوجراحی استریوتاکتیک اکثراً در درمان تومورهای کوچک خوش‌خیم یا بدخیم مغز (مثل مننژیوم، نوروم آکوستیک و سرطان غده هیپوفیز)، همچنین در درمان بیماری‌های دیگر (مثل پارکینسون، صرع) استفاده می‌کنند. علاوه بر این، از پرتو جراحی استریوتاکتیک در درمان تومورهای متاستاتیک مغز (تومورهایی که از قسمت‌های دیگر بدن به مغز گسترش یافته‌اند)، به‌صورت منفرد و یا همراه با پرتودرمانی تمام مغز استفاده می‌کنند. (پرتودرمانی تمام مغز شکلی از پرتودرمانی خارجی است که در آن کل مغز با پرتوتابی درمان می‌شود).

پرتودرمانی استریوتاکتیک در این روش از همان شیوه مورد استفاده در روش پرتو جراحی استریوتاکتیک برای تابش پرتو به بافت هدف استفاده می‌شود. گرچه در پرتودرمانی استریوتاکتیک از میزان کم پرتو در چند دفعه (دوز پایین متعدد) به‌جای یک دوز بالا استفاده می‌کنند. دوزهای کم و متعدد نتیجه را بهبود می‌بخشد، عوارض جانبی را به حداقل می‌رساند. پرتودرمانی استریوتاکتیک تومورهای مغزی را به خوبی تومورهای قسمت‌های دیگر بدن درمان می‌کند.
در پژوهش های بالینی میزان سودمندی پرتوجراحی استریوتاکتیک و پرتودرمانی استریوتاکتیک به‌صورت منفرد و یا همراه با روش‌های دیگر پرتودرمانی در دست بررسی است.

از چه روش‌هایی جهت ارتقای کیفیت پرتودرمانی خارجی استفاده یا بررسی می‌کنند؟
تعدادی از فنون و روش‌های اصلاحی که استفاده یا بررسی می‌شوند تا اثربخشی پرتودرمانی خارجی ارتقا یابد، به این شرح است:
پرتودرمانی تطبیقی سه بعدی. برخلاف طرح‌های درمانی قدیمی که دو بعدی (طول و عرض) انجام می‌شد سه بعدی است و از کامپیوتر برای هدفگیری دقیق‌تر تومور استفاده می‌کنند و به پزشکان اجازه می‌دهد که با دقت بیش‌تری تومور را با شعاع‌های پرتو هدف بگیرند (با استفاده از طول، عرض و عمق). امروزه، بیش‌تر سرطانشناس‌های متخصص پرتودرمانی از این روش استفاده می‌کنند. تصاویر سه‌بعدی از تومور با استفاده از توموگرافی کامپیوتری (CT(ComputedTomographyy، تصویربرداری با تشدید مغناطیسی (MRI(Magnetic Resonance Imaging، توموگرافی با تابش پوزیترون PET ویا توموگرافی کامپیوتری باانتشار تک فوتونی (SPECT(Single Photon Emission Computed Tomography تهیه و به کمک نرم‌افزارهای مخصوص، پرتوهایی که با شکل تومور مطابقت دارند طراحی می‌کنند. چون در این بافت سالم اطراف تومور به طور وسیع از تشعشع دور است، از میزان پرتوهای بالاتر برای درمان تومور می‌توان استفاده کرد. استفاده از روش پرتودرمانی تطبیقی سه‌بعدی در تومورهای حلق و بینی، پروستات ریه، کبد و تومورهای مغزی نتایج بهتری در برداشته است.
پرتودرمانی با شدت تعدیل‌یافته ( IMRT ) نوعی پرتودرمانی تطبیقی سه‌بعدی جدید است که از شعاع‌های پرتو (معمولاً اشعه ایکس) با شدت‌های متفاوت برای انتقال مقدارهای متفاوت پرتو به محدوده‌های کوچک بافت به‌طور همزمان استفاده می‌شود. در این فن‌آوری نیز میزان بالای پرتو به تومور و میزان پرتو کم‌تری به بافت‌های سالم اطراف می‌رسد. در برخی فنون بیمار هر روز میزان پرتو بیش‌تری دریافت می‌کند و زمان کل درمان کاهش و موفقیت درمان بیش‌تر می‌شود. IMRT عوارض جانبی حین درمان را کاهش می‌دهد.
در این روش پرتوتابی را یک شتاب‌دهنده‌ای خطی مجهز به کولیماتور Multileaf انجام می‌دهد (کولیماتور به شکل دادن دقیق پرتوها کمک می‌کند). با چرخش دستگاه به دور بدن بیمار پرتوها از بهترین زوایا وارد تومور می‌شوند. پرتو‌ها حتی‌الامکان به طور دقیق با شکل تومور تطبیق می‌دهند. چون دستگاه IMRT بسیار تخصصی است هر مرکز سرطان شناسی به این وسیله مجهز نیست.
از این فن‌آوری جدید برای درمان تومورهای مغزی، سرو گردن، حلق و بینی، پستان، کبد، ریه، پروستات و رحم استفاده می‌کنند. گرچه IMRT برای هر بیمار و یا هر نوع توموری استفاده نمی‌شود. نتایج بلندمدت با IMRT به‌زودی در دسترس قرار می‌گیرند.

پرتوهای LET Low و پرتوهای High LET چه پرتوهایی هستند؟
انتقال خطی انرژی LET معرف میزان انرژی به‌جا مانده از پرتو در هنگام عبور از بافت است. با جذب انرژی بیش‌تر، سلول‌های بیش‌تری با میزان پرتو داده شده از بین می‌روند. پرتوهای مختلف میزانLET متفاوتی دارند. مثلاً پرتوهای اشعه ایکس، گاما و الکترون‌ها را Low LET می‌شناسند و پیون‌هاو نوترون‌ها، یون‌های سنگین LET high هستند. بیش‌ترین کاربرد پرتوتابی LET High در درمان‌های تحقیقاتی است.

طراحی درمان و پرتوتابی در پرتودرمانی به عهده چه کسی است؟
مجموعه کارکنان هر مرکز پرتودرمانی به طراحی و درمان بیمار کمک می‌کنند. گروه پرتودرمانی شامل متخصص پرتوتابی سرطان (پزشکی که متخصص استفاده از پرتو برای درمان سرطان است)، دوزیمتریست (شخصی که میزان/ دوز کامل و دقیق پرتو را مشخص می‌کند)، پرتوفیزیست (که اختیار دستگاه برای انتقال مقدار صحیح پرتو به محل تومور در بدن را در دست اوست) و پرتودرمانگر است. معمولاً پرتودرمانی یک قسمت از درمان بیمار را شامل می‌شود. استفاده از درمان چند بعدی با استفاده از دارو درمانی رایج است.

متخصص پرتوتابی سرطان (Radiotion oncologist)، با متخصص سرطان شناسی اطفال، جراح و رادیولوژیست (پزشک متخصص در تهیه و تفسیر عکس‌های درون بدن) آسیب‌شناس (پزشک متخصص آسیب‌شناسی که بیماری‌ها را با مطالعه میکروسکوپی آنها شناسایی می‌کند) و دیگران که کل دوره درمان بیمار را برنامه‌ریزی می‌کنند، همکاری می‌کند. ارتباط کاری تنگاتنگ بین سرطان‌شناس متخصص پرتوتابی سرطان، متخصص سرطان شناسی اطفال، جراح، رادیولوژیست و آسیب شناس در برنامه‌ریزی کل درمان مهم است.

طراحی درمان چیست و چرا مهم است؟
به دلیل تنوع پرتو‌ها و روش‌های پرتودهی طراحی درمان گام اولیه و مهمی در درمان هر بیمار است که پرتودرمانی می‌شود. پیش از پرتودرمانی، گروه پرتودرمانی میزان و نوع پرتو را مشخص می‌کند.
اگر بیمار باید پرتودرمانی خارجی شود پرتودرمانگر از روشی به نام Simulation (شبیه‌سازی) برای مشخص کردن هدف پرتوتابی استفاده می‌کند. در طول انجام شبیه‌سازی بیمار به حالت آرام روی تخت دراز می‌کشد تا وقتی‌که پرتودرمانگر از دستگاه اشعه ایکس مخصوصی برای تعیین مجرای درمان- محل دقیق بر روی بدن که باید پرتو فرستاده شود ـ استفاده می‌کند. بیش‌تر بیماران بیش‌تر از یک مجرای درمانی دارند. شبیه‌سازی همچنین شامل سی‌تی اسکن یا سایر روش‌های تصویربرداری برای کمک به پرتودرمانگر در جهت طراحی صحیح پرتوتابی است. شبیه‌سازی باعث تغییراتی در طراحی درمان و در نتیجه محافظت بیش‌تر بافت سالم از تشعشعات می‌شود.

نقاطی را که باید پرتو بدهند با مارکر دائمی یا موقتی مثل نقطه‌ای کوچک یا خالکوبی مشخص می‌کنند. این نشانه‌ها همچنین محل دقیق شروع درمان را مشخص می‌کند، اگر بیمار بعداً به پرتودرمانی نیاز داشته باشد.
بسته به نوع پرتودرمانی، پرتودرمانگر از قالب‌ها یا وسایل دیگر برای بی‌حرکت نگه داشتن بیمار در طول درمان استفاده می‌کند. این وسایل را معمولاً از فوم، پلاستیک یا گچ می‌‌سازند. در بعضی موارد پرتودرمانگر ورقه‌هایی را به‌منظور جلوگیری از نفوذ پرتو به اعضا و بافت‌های اطراف محل درمان مورد استفاده قرار می‌دهد.

زمانی‌که شبیه‌سازی کامل شد، گروه پرتودرمانی برای تصمیم‌گیری در مورد مقدار پرتو مورد نیاز و چگونگی رساندن آن به محل موردنظر و تعداد جلسات درمانی که در مورد بیمار باید انجام گیرد تصمیم‌گیری می‌کند.

حساس‌کننده‌ها به پرتو و محافظت‌کننده‌ها در مقابل پرتو چیستند؟
حساس‌کننده‌ها به پرتو و محافظت‌کننده‌ها در مقابل پرتو مواد شیمیایی هستند که پاسخ سلول به پرتوتابی را تغییر می‌دهند. حساس‌کننده‌ها به پرتو داروهایی هستند که سلول‌های سرطانی را نسبت به پرتودرمانی حساس‌تر می‌کنند. برخی از این ترکیبات در دست مطالعه‌اند. علاوه بر این، تعدادی از داروهای ضد سرطانمثل ۵-flaurouracil و Cisplatin سلول‌های سرطانی را نسبت به پرتودرمانی حساس‌تر می‌کنند.

محافظت‌کننده‌ها در مقابل پرتو ـ که به آنها Radioprotectors هم می‌گویند ـ داروهایی هستند که سلول‌های سالم را از آسیب ناشی از پرتودرمانی محافظت می‌کنند. این مواد ترمیم سلول‌های طبیعی را که در معرض پرتوتابی هستند تسهیل می‌کنند. Amifostine (نام بازرگانی آن Ethyol) تنها دارویی است که اداره دارو و غذا (FDA) به‌عنوان محافظت‌کننده در مقابل پرتو تأیید کرده است. این دارو به کاهش خشکی دهان ناشی از دریافت تشعشع زیاد به غده پاروتید (که به تولید بزاق دهان کمک می‌کند و در نزدیکی گوش است) کمک می‌کند. مطالعات بیش‌تری برای تشخیص مؤثر بودن Amifostine در درمان سرطان‌های دیگر در حال انجام است. ترکیبات دیگری همچنین به‌عنوان محافظت‌کننده‌ها در مقابل پرتو در دست بررسی‌اند.

پرتو داروها (Radiopharmaceuticals) چه داروهایی هستند و چگونه استفاده می‌شوند؟
این داروها ـ که به رادیونوکلئوتید‌ها معروف‌اند ـ داروهای رادیواکتیوی هستند که در درمان انواع سرطان شامل تومور تیروئید، تومور عود کرده در قفسه سینه و تومور متاستاتیک استخوان استفاده می‌شوند. بیش‌ترین استفاده مربوط است به (Samarium153 – Quadramet) و ( Strontium89 – Metastron). این داروها را FDAA برای کاهش درد سرطان متاستاتیک استخوان تأیید کرده است.
هر دو دارو از طریق تزریق درون وریدی و معمولاً در بیماران سرپایی استفاده می‌شوند. گاهی از این داروها به همراه پرتودرمانی خارجی استفاده می‌کنند. انواع دیگر پرتو داروها مثل فسفر ۳۲، Rhodium186 و گالیم نیترات است که امروزه مصرف چندانی ندارند. داروهای دیگری هم در دست مطالعه و بررسی‌‌اند.

شیوه‌های جدید پرتودرمانی چیست؟
هیپرترمی (استفاده از حرارت) همراه با پرتودرمانی در دست مطالعه است. محققان دریافته‌اند، ترکیب حرارت و پرتوتابی میزان پاسخ‌دهی بعضی تومورها را افزایش می‌دهد.
پژوهشگران همچنین در حال بررسی استفاده از آنتی‌بادی‌های نشان‌دار برای انتقال تشعشع به‌طور مستقیم و صحیح به محل تومورند که به آن رادیوایمونوتراپی (Radioimmunotherapy) می‌گویند. آنتی‌بادی‌ها، پروتئین‌های مخصوصی هستند که بدن در پاسخ به حضور آنتی‌ژن‌ها (موادی که سیستم دفاعی عوامل خارجی به‌حساب می‌آورد) می‌سازد. بعضی از سلول‌های تومور شامل آنتی‌ژن‌های به‌خصوصی هستند که سبب تولید آنتی‌بادی‌های مشخصه تومور می‌شوند. مقادیر زیاد این آنتی‌بادی‌ها را در آزمایشگاه و در اتصال با مواد رادیواکتیو (طی روندی که به آن نشان‌دار کردن می‌گویند) می‌سازند. وقتی این مواد در بدن تزریق می‌‌شود به‌دنبال سلول‌های سرطانی تخریب شده می‌گردند. این روش خطر آسیب پرتوتابی به سلول‌های سالم را به حداقل می‌رساند.

موفقیت در این شیوه به تشخیص صحیح ماده رادیواکتیو و میزان (دوز) مؤثر و ایمن پرتو مورد استفاده در این شیوه بستگی دارد. دو درمان رادیوایمونوتراپی، ایبریتوموماب تیوکستان (زوالین Zevalin®) و توسیتوموماب و توسیتوموماب با ید ۱۳۱ (بکسارBexxar®) برای لنفوم غیر هوچکین( NHL(Non Hodgkin Lymphom بزرگسالان تأیید شده است. پژوهش های بالینی رادیوایمونوتراپی برای تعدادی از سرطان‌ها شامل لوسمی، NHL، سرطان روده بزرگ و راست روده، سرطان‌های ریه، مغز، پروستات، پستان، تخمدان و لوزالمعده در دست بررسی است.

پیشرفت‌های علمی به کشف هدف‌های جدید برای جذب مستقیم مواد رادیواکتیو به سلول‌های سرطانی منجر شده‌اند. تحقیقات آزمایشگاهی و بالینی درحال استفاده از مولکول‌های جدید ترکیبات دارویی مانند گفیتینیب ( gefitinib – Iressa®) و ایماتینیب مسیلات( imatinib mesylate – Gleevec®), همراه با پرتودرمانی هستند.

از کجا می‌‌توان اطلاعات بیش‌تری در مورد پرتودرمانی کسب کرد؟

مقاله مؤسسه تحقیقات، آموزش و پیشگیری سرطان با عنوان شما و پرتودرمانی: حمایت از افراد مبتلا به سرطان

• پژوهش‌های بالینی: پرسش و پاسخ
• هیپرترمی در درمان سرطان: پرسش و پاسخ
• درمان فتودینامیک سرطان: پرسش و پاسخ
• در صورت ابتلا سرطان چگونه پزشک یا تجهیزات درمانی پیدا کنید
• درمان‌های هدفمند سرطان: پرسش و پاسخ
• شما و پرتودرمانی: حمایت از افراد مبتلا به سرطان