هدف درمانی سرطان (پرسش‌ و پاسخ‌)

هدف درمانی سرطان (پرسش‌ و پاسخ‌)

(Targeted Cancer Therapies: Questions and Answers)

نکات کلیدی در درمان‌های هدفدار‌ سرطان از داروهایی استفاده می‌کنند که با مولکول‌های خاصی که در سرطان‌زایی (روندی که در طی آن سلول‌های عادی به سلول‌های سرطانی تبدیل می‌شوند) و رشد تومور نقش دارند مقابله می‌کنند، از رشد و گسترش سرطان جلوگیری می‌کنند (پرسش‌های یک و دو و سه را مشاهده کنید). به دلیل اینکه دانشمندان به این مولکول‌ها “هدف‌های مولکولی” می‌گویند، گاهی روش‌های درمانی را که با این مولکول‌ها مقابله می‌کنند “داروهای هدفدار مولکولی”، “درمان‌های هدفدار شدۀ مولکولی” یا نام‌های مشابه دیگر می‌گویند. ( پرسش یک را مشاهده کنید). برنامۀ گسترش هدف‌های مولکولی مربوط به مؤسسۀ ملی سرطان فعالیت خود را در جهت شناخت و ارزیابی هدف‌های مولکولی انجام می‌دهد. (پرسش شش را مشاهده کنید).

۱. درمان‌های هدفدار سرطان چه هستند؟

در درمان‌های هدفدار سرطان از داروهایی که مانع از رشد و انتشار سرطان می‌شوند استفاده می‌کنند. این دارو‌ها برای مولکول‌های خاصی که در سرطان زایی (روندی که در آن سلول‌های عادی به سلول‌های سرطانی تبدیل می‌شود) و رشد تومور نقش دارند ممانعت ایجاد می‌کنند.

به دلیل اینکه دانشمندان به این مولکول‌ها “هدف‌های مولکولی” می‌گویند، به این درمان‌ها هم گاهی اوقات “داروهای هدفدار مولکولی”، “درمان‌های هدفدار مولکولی” یا نام‌های مشابه دیگر می‌گویند. درمان‌های هدفدار شده سرطان با تمرکز بر تغییرات مولکولی و سلولیِ مخصوص به هر نوع سرطان نسبت به شیوه‌های درمانی رایج مؤثرتر هستند و خطر کم‌تری را برای سلول‌های عادی دربردارند.

درمان‌های هدفدار سرطان برای استفاده به تنهایی، همراه با هم و همراه با سایر شیوه‌های درمان سرطان مانند شیمی‌درمانی در دست بررسی است.

۲. بعضی از تغییرات سلولی که منجر به سرطان می‌شوند چه هستند؟

معمولاً سلول‌ها با توجه به نیاز بدن رشد می‌کنند و تقسیم می‌شوند تا سلول‌های جدیدی را تشکیل دهند. وقتی که سلول‌ها پیر می‌شوند، می‌میرند و سلول‌های جدید جای آنها را می‌گیرند. گاهی این روند منظم اشتباه پیش می‌رود. سلول‌های جدید هنگامی تشکیل می‌شوند که بدن به آنها نیازی ندارد و سلول‌های پیر هنگامی که باید نابود شوند، ار بین نمی‌روند.

این سلول‌های اضافی توده‌ای از بافت را تشکیل می‌دهند که به آن تومور می‌گویند. سلول‌هایی که در تومور‌های بدخیم (سرطانی) قرار دارند، غیر‌عادی هستند و بدون نظم و نظارت تقسیم می‌شوند. این سلول‌ها به بافت‌ها و اندام‌های مجاورشان حمله می‌کنند و به آنها آسیب می‌زنند.

همچنین، سلول‌های سرطانی گاهی از تومور بدخیم جدا می‌شوند و در قسمت‌های دیگر بدن منتشر می‌شوند. معمولاً رشد و تقسیم سلول عمدتاً تحت تسلط شبکه‌ای از مواد شیمیایی و پیام‌های مولکولی است که به سلول‌ها دستور می‌دهند.

دگرگونی‌های ژنتیکی می‌توانند روند پیام رسانی را به‌گونه‌ای مختل می‌کنند که سلول‌ها دیگر نتوانند به طور عادی رشد کنند و تقسیم شوند یا در زمان لازم از بین بروند. دگرگونی در دو نوع از ژن‌ها معمولاً در روند تولید سرطان نقش دارند. سرطان زا‌های اولیه (proto- oncogenedd) ، ژن‌های طبیعی هستند که در رشد و تقسیم سلول نقش دارند. تغییرات در این ژن‌ها منتهی به ایجاد سرطان زا‌هایی می‌شود که به سلول امکان رشد و تقسیم بی‌رویه و مستمر می‌دهند یا این روند را ترویج می‌کنند.

ژن‌های سرکوب کنندۀ تومور، ژن‌هایی طبیعی هستند که سرعت رشد و تقسیم سلول را کاهش می‌دهند. هنگامی که ژن‌های سرکوب کننده تومور به درستی عمل نکنند، گاهی سلول‌ها قادر به توقف رشد و تقسیم نیستند و این امر منجر به رشد تومور می‌شود.

اگر این روند را به عملکرد ماشین تشبیه کنیم، حضور عامل سرطان‌زا مشابه با پدال گازی است که به کف اتومبیل گیر کرده است و منجر به رشد و تقسیم مداوم سلول‌ها می‌شود. ژن‌های سرکوب کنندۀ تومور مشابه با پدال ترمز عمل می‌کنند. از دست دادن عملکرد ژن سرکوب کنندۀ تومور مشابه با پدال ترمزی است که به‌درستی عمل نمی‌کند و به سلول‌ها این امکان را می‌دهد که به‌طور مستمر رشد کنند و تقسیم شوند.

تغییرات ژنتیکی که سلول تصحیح نکرده باشد گاه منجر به تولید پروتئین‌های غیر‌طبیعی می‌شود. معمولاً پروتئین‌ها مشابه با نوعی سیستم امدادی با هم ارتباط بر قرار می‌کنند تا وظایف سلول را انجام دهند.

مثلاً، وقتی که مولکول‌هایی به نام فاکتور‌های رشد به گیرنده‌های فاکتور رشد (GFR) متناظر با خود روی سطح سلول متصل می‌شوند فرایندی که پروتئین‌ها اجرا می‌کنند به سلول‌ها دستور تقسیم شدن می‌دهد. پیش می‌آید که پروتئین‌های آسیب دیده به پیام‌های عادی پاسخ ندهند ، واکنش بیش از حد(over- respond) از خود نشان بدهند یا نتوانند وظایف عادی خود را انجام دهند.

سرطان هنگامی ایجاد می‌گردد که پروتئین‌های غیر‌عادی در داخل سلول باعث تکثیر بیش از حد سلول شوند و برای سلول این امکان را فراهم کنند که بیش‌تر از سلول‌های عادی زنده بمانند.

۳. درمان‌های هدفدار سرطان چگونه عمل می‌کنند؟

درمان‌های هدفدار سرطان به شیوه‌های مختلف و در مراحل گوناگون ایجاد، رشد و گسترش سرطان از رشد و تقسیم سلول سرطانی جلوگیری می‌کنند.

بسیاری از این روش‌های درمانی بر پروتئین‌هایی که در فرایند پیام رسانی نقش دارند متمرکز شده‌اند. درمان‌های هدفدار سرطان با مسدود کردن پیام‌هایی که به سلول‌ها دستور رشد و تقسیم مهار نشدنی را می‌دهند به توقف رشد و تقسیم سلول‌های سرطانی کمک می‌کنند.

۴. بعضی از انواع درمان‌های هدفدار شدۀ سرطان چه هستند؟

درمان‌های هدفدار سرطان شامل چندین نوع دارو هستند. در ادامه به بعضی از این نمونه‌ها اشاره شده است.

• داروهای “مولکول-کوچک” نوع خاصی از آنزیم‌ها و گیرنده‌های فاکتور رشد (GFR) را که در رشد سلول سرطانی نقش دارند متوقف می‌کنند. به این دارو‌ها بازدارنده‌های انتقال پیام هم می‌گویند. Imatinib Gleeve نوعی از داروی ملکول-کوچک است که سازمان غذا و داروی امریکا برای درمان تومور استرومال معدی-روده‌ای( gastrointestinal stromal tumor ) نوعی سرطان نادر مربوط به مجرای معدی-روده‌ای و انواع خاصی از لوسمی میلوئید مزمن تأیید کرده است.این دارو، پروتئین‌های غیر‌عادی یا آنزیم‌هایی را که در سلول‌ها شکل می‌گیرند هدف می‌گیرد که باعث تحریک رشد مهار نشدنی آنها می‌شود. (زد.دی.۱۸۳۹ یا جفیتینیب – Iressa® (ZD1839 or gefitinib را FDA برای درمان سرطان ریه سلول غیر‌کوچک پیشرفته تأیید کرده است. این دارو گیرندۀ فاکتور رشد اپیدرمال (epidermal growth factor receptor) را که انواع مختلفی از سلول‌های سرطانی بیش از حد تولید می‌کنند هدف قرار می‌دهد.
• در حال حاضر، داروهای مولکول کوچک دیگری در بررسی‌های‌ بالینی در امریکا در دست مطالعه‌اند.
  داروهای “القای اپوپتوزیس” (“Apoptosis-inducing”) با مداخله در پروتئین‌های درگیر در این فرایند منجر به اپوپتوزیس (مرگ سلولی) سلول‌های سرطانی می‌شوند. داروی(Velcade® )bortezomib) را FDA برای درمان مالتیپل میلوما که به روش‌های دیگر درمانی پاسخ نداده‌اند تأیید کرده است. این دارو به کمک مهار آنزیم‌هایی به نام پروتئازوم‌ها (proteasomes)، که به تنظیم عملکرد و رشد سلول کمک می‌کنند، منجر به مرگ سلول‌های سرطانی می‌شوند. نوع دیگری از داروی “القای اپوپتوزیس” (called Genasense™ – oblimersen) نامیده می‌شود که تنها در بررسی‌های بالینی در دسترس است، و القای آن برای درمان سرطان خون(leukemia) ، لنفوم غیر‌هچکین و تومور‌های جامد( solid tumorr ) در دست مطالعه است. این دارو، تولید نوعی از پروتئین را به نام بی.سی.ال.۲ (BCL-2) که بقای سلول‌های تومور را افزایش می‌دهد مسدود می‌کند. ژناسنس با مسدود کردن بی.سی.ال.۲، سلول‌های سرطانی را نسبت به داروهای ضد سرطان آسیب پذیر‌تر می‌کند.
• بعضی از افراد پادتن‌های مونوکلونال، واکسن‌های سرطان، مهار کننده‌های رگزایی و ژن درمانی را درمان‌های هدفدار به‌شمار می‌آورند؛ زیرا این روش‌ها مانع رشد سلول‌های سرطانی می‌شوند.

۵. درمان‌های هدفدار چه تأثیراتی بر درمان سرطان دارند؟

درمان‌های هدفدار روش‌های بهتری را در درمان سرطان برای پزشکان فراهم می‌کنند. در نهایت، درمان بر اساس مجموعه‌ای یگانه از هدف‌های مولکولی که تومور بیمار تولید کرده است منحصر به فرد می‌شود. علاوه بر این، این‌طور وعده داده شده است که درمان‌های هدفدارسرطان قابلیت گزینشی عمل کردن بیش‌تری خواهند داشت که به همین دلیل آسیب کم‌تری به سلول‌های عادی وارد خواهد شد، عوارض جانبی کاهش پیدا می‌کنند و کیفیت زندگی افزایش می‌یابد.