نگاه اجمالی به سندروم قلبی ریوی

نگاه اجمالی به سندروم قلبی ریوی

Cardiopulmonary Syndromes overview
سندروم‌های قلبی ریوی علائم بیماری در قلب و ریه هستند و از جمله آنها می‌توان به ناراحتی تنفسی (تنگی نفس)، سرفه، درد قفسه سینه، ضربان قلب نامنظم و تراکم مایعات اضافی در اطراف ریه‌ها – ترشح پرده جنبی( pleural effusion) و یا قلب – ترشح پرده دور قلبی (Pericardial Effusion) – اشاره کرد.

این موارد به دلیل سرطان یا شرایط دیگر به‌وجود می‌آیند. چهار سندروم رایج قلبی ریوی ناشی از سرطان در این بخش شرح داده شده است.

ناراحتی تنفسی (تنگی نفس)

ترشح پرده جنبی بدخیم

ترشح پرده دور قلبی بدخیم

سندروم ورید اجوف فوقانی ((Superior Vena Cava Syndrome )

ناراحتی تنفسی و سرفه در دوران ابتلا به سرطان پیشرفته

اطلاعات کلی در مورد ناراحتی تنفسی و سرفه

علل ناراحتی تنفسی و سرفه

تشخیص ناراحتی تنفسی و سرفه

کنترل ناراحتی تنفسی و سرفه

ناراحتی تنفسی نفس کشیدن به سختی و همراه با درد یا تنگی نفس است. بیماران برای توصیف احساس کمبود نفس از کلمات مختلفی نظیر «فشار در قفسه سینه» و «احساس خفگی» استفاده می‌کنند.

درد ناشی از ناراحتی تنفسی در هر بیمار متفاوت و از درد خفیف در یک بیمار تا درد شدید در بیمار دیگر در نوسان است. ناراحتی تنفسی در بیماران مبتلا به سرطان پیشرفته و سرطان ریه رایج است و اغلب در ۶ هفته پایانی زندگی رخ می‌دهد.

علل ناراحتی تنفسی و سرفه

• دلایل متعددی باعث بروز ناراحتی تنفسی و سرفه می‌شوند. در بیماران سرطانی موارد زیر از جمله علت‌های بروز این حالت‌ها است.

اثر مستقیم تومور:

• توموری که در مسیرهای هوا، حفره قفسه سینه، ریه، رگ حامل خون از قفسه سینه به قلب یا عروق لنفاوی نزدیک ریه‌ها منتشر شده است.
• ترشح پرده دور قلبی (تجمع مایعات در داخل کیسه پوشاننده دور قلب)
  اثر غیرمستقیم تومور:
• ذات‌الریه نوعی عفونت ریه است. داروهای درمان سرطان، خطر بروز عفونت در بیماران را افزایش می‌دهد.
• لخته‌های خون یا سلول‌های توموری که آزاد و از کنترل خارج شده و رگی را در ریه‌ها مسدود کرده‌اند.
• فلج شدن بخشی از دیافراگم
  عوارض ناشی از درمان:
• ایجاد جوشگاه در ریه به دلیل پرتودرمانی و شیمی‌درمانی
• ضعف عضلات قلب به دلیل شیمی‌درمانی
• مشکلات غیرمربوط به سرطان، که ممکن است در بیمار وجود داشته باشد.
• بیماری مزمن انسدادی مجاری تنفسی
• نارسایی احتقانی قلب
• کم خونی
• شرایطی که در آن خون بیش از حد اسیدی است.
• ضعف عضلات در مجاری تنفسی که باعث اسپاسم می‌شود.
• مشکلاتی که هیچ دلیل فیزیکی ندارد، مانند اضطراب

تشخیص ناراحتی‌های تنفسی و سرفه

تشخیص عامل ناراحتی‌های تنفسی و سرفه در بیمار به برنامه‌ریزی درمان کمک می‌کند. آزمایش‌ها و روش‌های تشخیص شامل موارد زیر است:

معاینات فیزیکی و سابقه پزشکی: معاینه بدن برای بررسی علائم عمومی سلامتی، شامل بررسی علائم بیماری مانند برآمدگی‌ها یا نشانه‌های غیرعادی دیگر؛ سوابق درمانی بیمار و بیماری‌هایی که به آن مبتلا بوده و درمان‌هایی که انجام داده است.
ارزیابی عملکردی: بررسی چگونگی تأثیر ناراحتی تنفسی بر توانایی بیمار در انجام فعالیت‌های روزمره.
عکس‌برداری از قفسه سینه و اندام‌ها و استخوان‌های داخل آن با اشعه ایکس: اشعه ایکس یک پرتوی انرژی است که می‌تواند تصاویری از نواحی داخلی بدن را بر روی یک فیلم ثبت کند.
سی.‌تی.اسکن: روشی است که در آن مجموعه‌ای از عکس‌هایی دقیق و با جزئیات زیاد از نواحی داخلی بدن و زوایای مختلف آن گرفته می‌شود؛ تصاویر از طریق کامپیوتری که به دستگاه اشعه ایکس متصل شده است تولید می‌شود. معمولاً یک ماده رنگی به داخل رگ تزریق یا بلعیده می‌شود تا بافت‌ها و اندام‌ها واضح‌تر دیده شوند. این روش به نام توموگرافی محاسباتی، توموگرافی کامپیوتری یا توموگرافی محوری کامپیوتری نیز شناخته می‌شود.
شمارش کامل گلبول‌های خون: روشی است که از خون نمونه‌گیری شده در آن موارد زیر بررسی می‌شود.
تعداد گلبول‌های قرمز، سفید و پلاکت خون
مقدار هموگولوبین (پروتیین حامل اکسیژن) در گلبول‌های قرمز خون
تعیین بخشی از نمونه خون که از گلبول‌های قرمز تشکیل شده است.
آزمایش اشباع اکسیژن: آزمایشی است برای تعیین حجم اکسیژن حمل شده توسط سلول‌های قرمز خون؛ اگر حجم اکسیژن کم‌تر از حد نرمال باشد، نشانه بیماری ریوی یا دیگر مشکلات پزشکی است.

در یک روش، از دستگاهی استفاده می‌کنند که به انگشت متصل می‌شود. این دستگاه حجم اکسیژن را در جریان خون انگشت می‌سنجد. در روش دیگر از نمونه خون گرفته شده از یک شریان ـ معمولاً در مچ دست ـ استفاده شده و حجم اکسیژن سنجیده می‌شود.
آزمایش حداکثر فشار تنفسی : ( MIP – Maximum Inspiratory Pressure test) : حداکثر فشار تنفسی، یعنی حداکثر فشاری که هنگام داخل کردن هوا در زمان تنفس ایجاد می‌شود. آزمایش ام.ای.پی این فشار را اندازه‌گیری می‌کند و توانایی عضلات تنفسی را می‌سنجد. بیمار داخل دستگاه فشار سنج نفس می‌کشد؛ این دستگاه مقدار فشار را اندازه می‌گیرد و اطلاعات را به یک کامپیوتر می‌فرستد.
کنترل ناراحتی تنفسی و سرفه

کنترل علت‌های ناراحتی تنفسی

امکان تشخیص و درمان علل ناراحتی تنفسی وجود دارد و درمان آن شامل موارد زیر است:

درمان برای کوچک کردن یا از بین بردن تومور:
پرتو‌درمانی: نوعی درمان است که در آن از اشعه ایکس با انرژی زیاد، یا دیگر انواع پرتو، برای نابودی سلول‌های سرطانی استفاده می‌کنند. دو نوع پرتودرمانی وجود دارد: پرتودرمانی خارجی که برای ارسال پرتو به سمت سرطان از دستگاهی خارج از بدن استفاده می‌شود. پرتودرمانی داخلی که مواد رادیو اکتیو را به وسیله سوزن، تراشه، سیم یا کاتتر به‌طور مستقیم در محل سرطان یا نزدیکی آن قرار می‌دهند.
هورمون‌درمانی: نوعی درمان است که با از بین بردن هورمون‌ها یا جلوگیری از فعالیت آنها مانع رشد سلول‌های سرطانی می‌شود. هورمون‌ها توسط غدد بدن تولید و در جریان خون منتشر می‌شوند.

وجود بعضی هورمون‌ها باعث رشد برخی از انواع خاص سرطان می‌شود اگر آزمایش‌ها نشان دهند که سلول‌های سرطانی در نواحی هستند که هورمون‌ها می‌توانند به آنها متصل شوند (گیرنده‌ها)، از دارو، جراحی یا پرتودرمانی برای کاهش تولید هورمون‌ها یا توقف عملکرد آنها استفاده می‌شود.
شیمی‌درمانی: نوعی درمان است که در آن برای توقف رشد سلول‌های سرطانی از دارو استفاده می‌کنند. این کار موجب از بین بردن سلول‌ها و یا جلوگیری از تقسیم آنها می‌شود. هنگامی که شیمی‌درمانی از طریق خوردن دارو و یا تزریق آن در رگ یا عضله انجام ‌شود، داروها از طریق جریان خون می‌توانند به سلول‌های سرطانی در سرتاسر بدن دسترسی پیدا کنند: شیمی‌درمانی سیستمیک یا فراگیر (Systemic Chemotherapy) . هنگامی که شیمی‌درمانی به‌طور مستقیم در ستون فقرات، اندام یا حفره‌ای در بدن، مانند شکم، انجام شود؛ داروها بیش‌تر روی سلول‌های سرطانی در همان نواحی تأثیر می‌گذارند.
لیزر‌درمانی برای از بین بردن تومورهای داخل مجاری وسیع تنفسی: استفاده از اشعه لیزر (یک اشعه باریک از نور متراکم) به‌عنوان چاقوی جراحی برای برداشتن تومور.
سوزاندن تومورهای درون مجاری وسیع هوارسانی: استفاده از ابزار داغ، جریان الکتریکی یا ماده‌ای سوزاننده برای از بین بردن تومور.
استنت گذاری (Stent)

در صورتی‌که یک مجرای وسیع تنفسی با توموری که از خارج به آن فشار می‌آورد مسدود شده باشد، به‌وسیله جراحی یک استنت (لوله نازک) در داخل مجرای هوا برای باز نگه داشتن آن قرار می‌دهند.

داروها

• داروهای استروئیدی برای کاهش التهاب و تورم عروق لنفاوی در ریه‌ها
• برونکودیلاتور‌ها، داروهایی که برای باز کردن برونشیول‌های (مجاری هوایی کوچک) ریه‌ها استنشاق می‌شوند.
• دیورتیک‌ها یا مدرها (Diuretics ) و داروهای دیگر برای نارسایی قلبی
• آنتی بیوتیک‌ها برای رفع عفونت قفسه سینه؛ از این داروها همراه با فیزیوتراپی تنفسی استفاده می‌شود.
• داروهای مخدر، برای تسکین دردهای متوسط تا شدید.
• داروهای ضد انعقاد خون، برای از بین بردن لخته‌های خونی که رگ‌ها را در ریه‌ها مسدود کرده‌اند.
• عمل جراحی برای خارج کردن مایعات متراکم در اطراف ریه‌ها (بخش کنترل ترشح جنبی بدخیم Managing Malignant Pleural Effusions را مشاهده کنید)، مایعات متراکم در اطراف قلب (بخش کنترل ترشح پرده دور قلبی بدخیم Managing Malignant Pericardial Effusions) را مشاهده کنید) و یا در حفره شکمی.
• تزریق خون برای رفع کم خونی

کنترل علائم ناراحتی تنفسی:

کنترل علائم ناراحتی تنفسی شامل موارد زیر است:

• درمان با اکسیژن: بیمارانی که قادر به تنفس مقدار کافی از اکسیژن موجود در هوا نیستند می‌توانند از اکسیژن مکمل که از مخازن یا سیلندرها استنشاق می‌شود استفاده کنند؛ همچنین استفاده از دستگاه‌هایی که اکسیژن موجود در هوا را جذب و متمرکز می‌کنند تجویز می‌شود.
• داروها: داروهای مخدر معمولاً درد فیزیکی، ناراحتی روحی و خستگی را کاهش می‌دهند و کیفیت زندگی بیمار را بهتر می‌کنند؛ از داروهای دیگری نیز می‌توان برای رفع و درمان ناراحتی تنفسی ناشی از اختلال هراس یا اضطراب شدید استفاده کرد.
  کمک‌های عمومی: اقدامات حمایتی نیز برای بعضی از بیماران مفید و شامل موارد زیر است:
• تکنیک‌های جدید تنفس
• هوای سردی که از میان گونه‌ها هدایت می‌شود.
• مراقبه
• تمدد اعصاب
• بازخورد زیستی
• روان‌درمانی
• کنترل سرفه مزمن:

در بعضی بیماران، سرفه مزمن (طولانی مدت) باعث بروز درد و مانع از خوابیدن می‌شود و ناراحتی تنفسی و خستگی را تشدید می‌کند.

درمان‌ها شامل موارد زیر است:

• داروهای متوقف کننده سرفه
• داروهای خلط‌آور
• داروهای استنشاقی برای آرام کردن سرفه مزمن مرتبط با سرطان ریه
• ترشح جنبی بدخیم

اطلاعات کلی در مورد ترشح جنبی بدخیم

علل ترشح جنبی بدخیم

تشخیص ترشح جنبی بدخیم

کنترل ترشح جنبی بدخیم

اطلاعات کلی در مورد ترشح جنبی بدخیم

حفره جنبی، فضایی است در اطراف هر ریه در قفسه سینه وجنب لایه نازکی از بافت است که سطح خارجی هر ریه و دیواره‌های داخلی حفره قفسه سینه را می‌پوشاند و فضای بسته‌ای ایجاد می‌کند که فضای جنبی نامیده می‌شود.

بافت جنبی در حالت عادی مقدار کمی مایع تولید می‌کند تا هنگام تنفس به حرکت آرام ریه‌ها در قفسه سینه فرد کمک کند؛ ترشح جنبی هم افزایش مقدار مایعات در فضای جنبی است، که به ریه فشار می‌آورد و نفس کشیدن را دشوار می‌کند.

علل ترشح جنبی بدخیم

ترشح جنبی ممکن است بدخیم (در اثر سرطان) یا غیر بدخیم (به دلیل مشکلی غیر از سرطان) باشد. ترشحات بدخیم از عوارض رایج سرطان هستند؛ سرطان‌های ریه، پستان، لنفوم و خون از عوامل بیش‌ترین ترشحات جنبی هستند.

ترشحات ناشی از درمان سرطان مانند پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی، ترشحات ناشی از بدخیمی (Paramalignant Effusions) نامیده می‌شوند. همه ترشحات پرده جنبی که

در بیماران سرطانی دیده شده است بدخیم نیستند. و معمولاً مشکلاتی نظیر نارسایی احتقانی قلب، ذات الریه، آمبولی ریوی و سوء تغذیه هم می‌توانند از دلایل بروز ترشح جنبی باشند.

تشخیص ترشح جنبی بدخیم

علائم زیر به دلیل ترشح جنبی بدخیم به‌وجود می‌آیند:

• ناراحتی تنفسی
• سرفه
• درد در قفسه سینه
  کنترل ترشح جنبی بدخیم با کنترل ترشح غیربدخیم فرق دارد، بنابراین تشخیص دقیق آن اهمیت زیادی دارد. آزمایش‌های تشخیصی شامل موارد زیر است:

عکس‌برداری از قفسه سینه: گرفتن عکس با اشعه ایکس از اندام‌ها و استخوان‌های داخل قفسه سینه. اشعه ایکس یک پرتوی انرژی است که با رفتن به داخل بدن، تصویری از نواحی داخلی بدن را روی فیلم ثبت می‌کند.
سی تی اسکن: روشی است که مجموعه ای از عکس‌های دقیق و از زوایای مختلف و با جزئیات زیاد از نواحی داخلی بدن تولید می‌کند. تصاویر از طریق کامپیوتری که به دستگاه اشعه ایکس متصل شده است تولید می‌شود؛ گاهی یک ماده رنگی هم به داخل رگ تزریق شده یا بلعیده می‌شود تا بافت‌ها و اندام‌ها در تصاویر واضح‌تر دیده شوند. این روش را توموگرافی محاسباتی، توموگرافی کامپیوتری یا توموگرافی محوری کامپیوتری نیز می‌نامند.
توراسنتز: (Thoracentesis) خارج کردن مایع از فضای جنبی است، با استفاده از سوزنی که بین دنده‌ها فرو برده می‌شود؛ این عمل برای کاهش فشار روی ریه‌ها و/ یا مشاهده مایع زیر میکروسکوپ جهت بررسی وجود سلول‌های سرطانی در آن انجام می‌شود.
بیوپسی: خارج کردن سلول‌ها یا بافت‌ها برای مشاهده آنها زیر میکروسکوپ و بررسی وجود علائم سرطان در آنهاست در صورتی‌که امکان انجام توراسنتز وجود نداشته باشد. ممکن است بیوپسی در طی توراکوسکوپی (عمل جراحی برای مشاهده اندام‌های داخل قفسه سینه جهت بررسی وجود نواحی غیر عادی) انجام شود. برشی در بین دو دنده ایجاد می‌شود و یک توراکوسکوپ (یک لوله نازک و سبک) در داخل قفسه سینه فرو برده می‌شود و سپس نمونه‌هایی برای بیوپسی برداشته می‌شوند.
کنترل ترشح جنبی بدخیم:

ترشح جنبی بدخیم معمولاً در سرطان‌های پیشرفته یا غیر قابل برداشت و یا در هفته‌های پایانی زندگی رخ می‌دهد. هدف درمان معمولاً تسکین بخشی است و از آن برای تخفیف عوارض بیماری و بهبود کیفیت زندگی بیمار استفاده می‌شود. هدف درمان وابسته به چندین عامل و از جمله موارد زیر است:

• پیش آگاهی (احتمال بهبودی)
• ترجیحات بیمار، با توجه به خطرات و فواید درمان
• توانایی بیمار برای انجام فعالیت‌های روزمره زندگی
• نوع سرطان اولیه

تعداد و انواع درمان‌های قبلی: مثلاً‌ در صورتی که سرطان در گذشته به شیمی‌درمانی پاسخ نداده باشد احتمال اینکه عوارض بیماری با استفاده از شیمی‌درمانی تسکین پیدا کند کم است.
درمان عوارض ترشح جنبی بدخیم شامل موارد زیر است:

توراسنتز: (بخش تشخیص ترشح جنبی بدخیم را مشاهده کنید) خارج کردن مایع از فضای جنبی، با استفاده از سوزن و/ یا یک لوله پلاستیکی نازک تو خالی، می‌تواند در کوتاه مدت به کاهش نشانه‌های شدید بیماری کمک کند؛ چند روز پس از توراسنتز، تغییر شکل ترشحات آغاز می‌شود. با این وجود تکرار توراسنتز خطراتی را هم به‌همراه دارد که از آن جمله می‌توان به خونریزی، عفونت، روی هم خوابیدن ریه، جمع شدن مایعات در ریه‌ها و کاهش فشار خون اشاره کرد.
پلورودز:(Pleurodesis) عملی برای بستن فضای جنبی، جهت جلوگیری از تجمع مایعات در آن، است. ابتدا مایعات توسط توراسنتز و با استفاده از لوله قفسه سینه خارج می‌شود؛ سپس یک دارو یا ماده شیمیایی، که باعث بسته شدن کیسه جنب می‌شود، از طریق لوله قفسه سینه به داخل فضا تزریق می‌شود. برای این کار معمولاً از مواد شیمیایی مانند بلئومیسین (Bleomycin) یا پودر تالک (Talc) استفاده می‌شود.
جراحی: از جراحی می‌توان برای قرار دادن یک لوله (شانت – Shunt) جهت انتقال مایعات از حفره ششی به حفره صفاقی (شکمی) – جایی که مایع می‌تواند راحت تر خارج ‌شود – استفاده کرد. گزینه دیگر پلورکتمی (Pleurectomy) یعنی برداشتن بخشی از شش (پرده جنب) است که قفسه سینه را می‌پوشاند.
ترشح پرده دور قلبی بدخیم:

• اطلاعات کلی
• علل ترشح
• تشخیص ترشح
• کنترل ترشح

اطلاعات کلی در مورد ترشح پرده دور قلبی بدخیم:

ترشح پرده دور قلبی افزایش مقدار مایعات است در داخل پریکارد (غشاء خارجی قلب – لایه نازکی از بافت که کیسه‌ای در اطراف قلب تشکیل می‌دهد). این مایع اضافی به قلب فشار می‌آورد و مانع از پمپاژ عادی خون می‌شود. گاهی هم عروق لنفاوی را مسدود می‌کند و ممکن است عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی به‌وجود آورد. در صورتی‌که سرعت تراکم مایعات زیاد باشد می‌تواند موجب بیماری تامپوناد قلبی شود که فشاری مرگ‌بار به قلب وارد می‌آورد و باید سریعاً و به‌طور صحیح درمان شود.

علل ترشح (افیوژن):

ترشح پرده دور قلبی ممکن است بدخیم یا غیر بدخیم باشد. افیوژن پرده دور قلبی بدخیم بر اثر سرطانی که در پریکارد (غشاء خارجی قلب) یا عضلات قلب شروع شده یا از ناحیه ریه، مری، تیموس (Thymus) یا سیستم لنفاوی به این قسمت‌ها منتقل شده باشد به‌وجود می‌آید.

تجمع بدخیم مایع در پریکارد معمولاً به دلیل سرطان ریه در مردان و سرطان پستان در زنان ایجاد می‌گردد. علت‌های بروز انواع غیر بدخیم آن هم شامل عفونت برون شامه قلب، حمله قلبی، کم کاری غده تیروئید، لوپوس(Lupus)، جراحت، عمل جراحی و ایدز است. عفونت پریکارد قلب از عوارض جانبی احتمالی پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی نیز هست.

تشخیص ترشح:

علائم زیر به دلیل تجمع بدخیم مایع در پریکارد بروز می‌کند:

• ناراحتی تنفسی
• سرفه
• درد در قفسه سینه
• دشواری در تنفس در حالت دراز کشیده
• تورم در بخش فوقانی شکم
• سکسکه
• خستگی و ضعف مفرط
  به دلیل اینکه ترشح پرده دور قلبی معمولا در سرطان پیشرفته یا در چند هفته آخر زندگی رخ می‌دهد، تسکین علائم از انجام آزمایش‌های تشخیصی گسترده مهم‌تر است. از آزمایش‌ها و روش‌های زیر برای تشخیص افیوژن پرده دور قلبی استفاده می‌شود.

عکس‌برداری از قفسه سینه: گرفتن عکس با اشعه ایکس از اندام‌ها و استخوان‌های داخل قفسه سینه. اشعه ایکس پرتوی انرژی است که می‌تواند تصویری از نواحی داخلی بدن را روی فیلم ثبت کند.
اکوکاردیوگرافی: عملی که در آن امواج صوتی پرانرژی (اولترا سوند) به بافت‌ها یا اندام‌های داخلی قفسه سینه برخورد و پژواک‌ها تصویری از موقعیت قلب، حرکت دیواره‌ها و بخش‌های داخلی مانند دریچه‌ها را ارائه می‌کنند.
الکتروکاردیوگرام (EKG or ECG): ضبط فعالیت الکتریکی قلب برای سنجش ضربان قلب و ریتم آن است؛ تعدادی پد کوچک (الکترود) روی قفسه سینه، بازوها و پاهای بیمار قرار می‌گیرند و به‌وسیله سیم به دستگاه الکتروکاردیوگراف متصل می‌شوند، سپس فعالیت قلب، به شکل گرافی خطی، روی کاغذ صبط می‌شود. فعالیت الکتریکی سریع‌تر یا آرام‌تر از حالت عادی، می‌تواند نشانه یک بیماری یا آسیب قلبی باشد.
پریکاردیوسنتز(Pericardiocentesis) : خارج کردن مایع از پریکارد (غشاء خارجی قلب) با استفاده از سوزنی که داخل دیواره‌های قفسه سینه فرو برده می‌شود. ممکن است پزشک برای مشاهده حرکت سوزن در داخل قفسه سینه از اکوکاردیوگرام استفاده کند.
می‌توان از این عمل برای تخلیه مایع جهت کاهش فشار روی قلب استفاده کرد. برای تشخیص ترشح پرده دور قلبی بدخیم(تجمع بدخیم مایع در پریکارد)، مایع زیر میکروسکوپ آزمایش می‌شود تا سلول‌های سرطانی مورد بررسی قرار گیرد. همچنین مایع برای بررسی نشانه‌هایی از عفونت هم آزمایش می‌شود.
کنترل افیوژن (ترشح): ترشح وسیع پرده دور قلبی بدخیم معمولاً توسط تخلیه مایع مهار می‌شود، مگر اینکه استفاده از روشی با تهاجم کم‌تر، برای بهبود کیفیت زندگی، از جمله اهداف درمان باشد؛ ولی این روش‌ها به طولانی‌تر کردن عمر بیمار کمک نخواهد کرد. اهداف درمان به چندین عامل وابسته است، که در ادامه به بعضی از آنها اشاره می‌شود.

• پیش آگهی بیمار (احتمال بهبود)
• هزینه، خطرات و شدت تهاجمی بودن درمان
• آیا درمان عوارض بیماری را کاهش می‌دهد و کیفیت زندگی بیمار را بهتر می‌کند؟
• آیا درمان مدت بستری بودن بیمار در بیمارستان را کاهش می‌دهد؟
  گزینه‌های درمان شامل موارد زیر هستند: پرکاردیوسنتز (بخش تشخیص ترشح پرده دور قلبی بدخیم را مشاهده کنید): در بعضی بیماران پس از پرکاردیوسنتز مایع مجدداً در غشاء خارجی قلب جمع می‌شود؛ در این صورت یک کاتتر در محل قرار می‌دهند تا تخلیه به‌طور پیوسته انجام شود. این عمل را به جای روش‌های تهاجمی‌تر، برای بیمارانی که سرطان پیشرفته دارند، به‌کار می‌برند.

تصلب پریکارد (غشاء خارجی قلب) (Pericardial Sclerosis): عملی است برای بستن غشاء خارجی قلب، تا مایعات نتوانند در حفره جمع شوند؛ ابتدا مایعات با

پرکاردیوسنتز خارج می‌شوند، سپس یک دارو یا ماده شیمیایی که باعث بسته شدن غشاء خارجی قلب می‌شود از طریق کاتتر به فضای برون شامه تزریق می‌شود. برای بسته شدن کامل پریکارد گاه چندین بار انجام این عمل ضروری است.
پریکاردوتومی :(Pericardotomy) با جراحی یک برش روی قفسه سینه و سپس روی پریکارد (غشاء خارجی قلب) ایجاد می‌شود تا لوله تخلیه مایع جایگذاری شود. این عمل حجم مایعی را که از پریکارد تخلیه می‌شود افزایش می‌دهد.
پریکاردیکتومی:(Pericardiectomy) جراحی برای خارج کردن بخشی از برون شامه. از این جراحی هنگامی که عفونت‌های مزمن پریکارد وجود دارد، یا برای تخلیه سریع مایعات هنگام تامپوناد قلبی استفاده می‌شود. به این جراحی پنجره پریکارد نیز گفته می‌شود.
بالون پریکاردیوستومی(Balloon pericardiostomy) : یک کاتتر با سر بالونی داخل قفسه سینه و درون پریکارد قرار داده می‌شود. سپس بالون باد میشود تا دهانه پریکارد گشادتر شده مایعات درون حفره پریکارد تخلیه شوند. از این روش هنگامی استفاده می‌شود که افیوژن پس از پریکاردیوسنتز عود کرده باشد؛ از این شیوه همچنین به‌عنوان یک روش جایگزین، برای جراحی‌هایی با تهاجم زیادتر، نیز استفاده می‌شود.
سندروم ورید اجوف فوقانی

• اطلاعات کلی
• علل سندروم
• تشخیص سندروم
• مهار سندروم
• ملاحظات اجتماعی مربوط به سندروم
• سندروم در کودکان

اطلاعات کلی:

سندروم ورید اجوف فوقانی مجموعه نشانه‌هایی است که با آغاز مسدود شدن این ورید بروز می‌کند؛ دهلیز راست قلب، خون را از دو رگ اصلی دریافت می‌کند. ورید اجوف فوقانی و ورید اجوف تحتانی

• ورید فوقانی خون را از بالاتنه به قلب می‌رساند.
• ورید تحتانی خون را از پایین بدن به قلب می‌رساند.
• ورید اجوف فوقانی دارای جدار نازکی است و خون تحت فشار کم‌تری قرار دارد. در صورتی‌که توموری در قفسه سینه به‌وجود آید یا غدد لنفاوی مجاور متورم شوند (مثلاً از لنفوم)، ورید فوقانی فشرده شده جریان خون کند می‌شود. گاه این رگ به‌طور کامل مسدود شده، رگ‌های دیگربا بزرگ‌تر شدن جایگزین آن می‌شوند، ولی این امر نیاز به زمان دارد. سندروم ورید اجوف فوقانی مجموعه‌ای از علائم است که هنگام مسدود شدن بخشی از این ورید بروز می‌کنند. محل ناحیه مسدود شده و سرعت رخ دادن انسداد بر علائم بیماری تأثیر می‌گذارد. علائم بیماری در صورتی‌که ورید به سرعت مسدود شود شدیدتر خواهند بود، زیرا وریدهای دیگر برای گشاد شدن و بر عهده گرفتن وظیفه خون‌رسانی فزاینده ورید اجوف فوقانی وقت کافی ندارند. مکان ناحیه مسدود شده نیز بر شدت علائم بیماری تأثیر دارد.

در صورتی‌که انسداد بالاتر از محل اتصال وریدهای اجوف فوقانی و تحتانی باشد، وریدهای دیگر می‌توانند با گذشت زمان بزرگ‌تر شوند و وظیفه انتقال جریان خون را به عهده بگیرند؛ در این صورت علائم بیماری خفیف‌تر است.
در صورتی‌که انسداد زیر محل اتصال وریدهای اجوف فوقانی و تحتانی باشد، خون باید به وسیله وریدهایی در قسمت بالایی شکم و ورید اجوف تحتانی به قلب باز گردانده شود، که این امر مستلزم فشار بیش‌تری است. علائم بیماری در این حالت شدیدتر است.
از جمله علائم رایج ناشی از سندروم ورید اجوف فوقانی می‌توان به مشکلات تنفسی و سرفه اشاره کرد.

رایج ترین این علائم عبارتند از:

• مشکل در تنفس
• سرفه
• تورم صورت، گردن، بالاتنه و بازوها
• علائمی که کم‌تر رایج هستند شامل موارد زیر است:
• گرفتگی صدا (خش دار شدن)
• درد در قفسه سینه
• مشکل در بلع و/ یا صحبت کردن
• خون بالا آوردن هنگام سرفه
• متورم شدن رگ‌ها در قفسه سینه یا گردن
• متمایل شدن رنگ پوست به رنگ آبی
• افتادگی پلک
• علل سندروم

سندروم ورید اجوف فوقانی معمولاً به دلیل سرطان رخ می‌دهد. در بزرگسالان این سندروم اغلب با سرطان ریه یا لنفوم غیر هوجکین همراه است. یک تومور در قفسه سینه یا گره‌های لنفاوی متورم، به ورید اجوف فوقانی فشار وارد کرده جریان خون را مسدود می‌کند. علل دیگری هم برای مسدود شدن ورید اجوف فوقانی وجود دارند که کم‌تر رایج هستند و در ادامه ذکر می‌شوند:

لخته خونی که به عنوان یک عارضه جانبی ناشی از استفاده از کاتتر‌های درون وریدی (یک لوله انعطاف‌پذیر که برای تزریق مایعات و گرفتن خون از آن استفاده می‌شود) به‌وجود می‌آید. علاوه بر این، لخته خون ممکن است عارضه جانبی سیم‌های دستگاه تنظیم کننده ضربان قلب نیز باشد.
عفونت در قفسه سینه، که باعث سفت شدن بافت‌های آسیب دیده می‌شود.
سرطان‌های دیگر نظیر سرطان پستان متاستاتیک، تومورهای ژرم سل: سلولهای زایا (Germ Cell Tumors) متاستاتیک، سرطان کولون، سرطان مری، سارکوم کاپوسی (Kaposi Sarcoma)، فیبروز مزتلیوما(Fibrous Mesothelioma) (سرطان اپیتلیوم-Epithelium) و لنفوم هوجکین
سندروم بهجت (Bechet Syndrome): بیماری سیستم ایمنی بدن
وجود تومور در تیموس یا تیرویید
سارکویدوزیس(Sarcoidosis) – بیماری گره‌های لنفاوی که مانند سل عمل می‌کند.
تشخیص سندروم:

آزمایش زیر برای تشخیص سندروم ورید اجوف فوقانی و پیدا کردن محل انسداد انجام می‌شود.

عکس‌برداری با اشعه ایکس از قفسه سینه: گرفتن تصویر با اشعه ایکس از اندام‌ها و استخوان‌های داخل قفسه سینه. اشعه ایکس یک پرتوی انرژی است که می‌تواند با رفتن به داخل بدن تصویری از نواحی داخلی بدن را روی فیلم ثبت کند.
سی‌.تی.اسکن: روشی است که مجموعه‌ای از عکس‌های دقیق و با جزئیات فراوان از داخل بدن و از زوایای مختلف می‌گیرد؛ تصاویر از طریق کامپیوتری که به دستگاه اشعه ایکس متصل است تولید می‌شود. معمولاً یک ماده رنگی به داخل رگ تزریق یا بلعیده می‌شود، تا بافت‌ها و اندام‌ها واضح‌تر دیده شوند. این روش به نام‌های توموگرافی محاسباتی، توموگرافی کامپیوتری یا توموگرافی محوری کامپیوتری نیز شناخته می‌شود. از سی.تی.اسکن قفسه سینه برای تشخیص سندروم ورید اجوف فوقانی استفاده می‌شود.
ونوگرافی:(Venography) روشی است که در آن از اشعه ایکس استفاده می شود. یک ماده رنگی با کاتتر به وریدها تزریق می‌شود تا آنها را در زیر اشعه ایکس قابل تشخیص کند.
ام.آر.آی (تصویربرداری با تشدید مغناطیسی): روشی است که در آن از آهن‌ربا، امواج رادیویی و کامپیوتر برای تهیه مجموعه‌ای از عکس‌های دارای جزئیات از نواحی داخل بدن استفاده می‌کنند. این روش را تصویر برداری با تشدید مغناطیسی هسته‌ای نیز می‌نامند.
اولتراسوند :عملی است که در آن امواج صوتی پر انرژی (اولترا سوند) به بافت‌ها یا اندام‌های داخلی قفسه سینه برخورد می‌کند و پژواک به‌وجود می‌آید. پژواک‌ها تصویری از بافت‌های بدن را ترسیم می‌کنند که سونوگرام نامیده می‌شود.
نوع سرطان می‌تواند روی نوع درمان تأثیر بگذارد. به همین دلیل باید قبل از شروع درمان سندروم ورید اجوف فوقانی آزمایش تشخیص نوع سرطان انجام شده باشد. تأخیر در شروع درمان، در مدتی که آزمایش‌های تشخیصی انجام می‌شود، معمولاً مشکلی برای بزرگسالان به‌وجود نمی‌آورد مگر در صورتی‌که مجاری هوا مسدود یا مغز متورم شده باشد.

در صورتی‌که بیمار مشکوک به سرطان ریه باشد، بر روی نمونه خلط و بیوپسی انجام می‌شود.

مهار سندروم:

این بخش مربوط به درمان سندروم ورید اجوف فوقانی ناشی از سرطان است. نوع درمان به موارد زیر بستگی دارد:

• نوع سرطان
• علت مسدود شدن
• شدت علائم بیماری
• پیش آگاهی (احتمال بهبود)
• خواسته بیمار
  درمان سندروم رگ بزرگ زبرین (ورید فوقانی) شامل یکی از موارد زیر است:

انتظار (مراقبانه):

به‌معنای نظارت دقیق بر وضعیت بیمار بدون انجام درمان است، مگر اینکه علائم بیماری ظهور کرده یا تغییر کند. در صورتی‌که جریان خون مناسبی از طریق وریدهای دیگر برقرار شده علائم بیماری خفیف باشد نیازی به درمان وجود ندارد .از اعمال زیر برای تسکین عوارض بیماری و راحتی بیمار استفاده می‌شود:

بالاتر قرار دادن بالاتنه نسبت به پایین تنه
کورتیکو استروئیدها (Corticosteroids) : داروهایی که تورم را کاهش می‌دهند
دیوریتیک‌ها (داروهایی که باعث می‌شود مایعات اضافی بدن وارد ادرار شوند.) بیمارانی که از این داروها استفاده می‌کنند باید به دقت تحت نظر باشند، زیرا این داروها گاه باعث دهیدراسیون ( از دست دادن بیش از حد آب بدن) می‌شود.
پرتو‌درمانی:

در صورتی‌که تومور مسدودکننده ورید اجوف فوقانی به شیمی‌درمانی جواب ندهد از پرتودرمانی استفاده می‌شود. پرتودرمانی، از اشعه ایکس با انرژی زیاد یا دیگر انواع پرتو برای از بین بردن  سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند. دو نوع پرتودرمانی وجود دارد، خارجی و داخلی؛ در پرتودرمانی خارجی از دستگاهی که خارج از بدن قرار دارد، برای ارسال پرتو به سمت سرطان استفاده می‌شود، پرتودرمانی داخلی از مواد رادیو اکتیوی که در سوزن‌ها، تراشه‌ها، سیم‌ها یا کاتترها قرار داده شده است و به‌طور مستقیم در محل سرطان یا نزدیکی آن قرار می‌گیرد، استفاده می‌کند.

شیمی‌درمانی:

شیمی‌درمانی یک درمان رایج برای تومورهایی است که به داروهای ضد سرطان واکنش مثبت نشان می‌دهند؛ از جمله این تومورها می‌توان به سرطان ریه سلول کوچک و لنفوم اشاره کرد. از این درمان برای بیماران مبتلا به سندروم ورید اجوف فوقانی نیز استفاده می‌شود. شیمی‌درمانی، از دارو برای توقف رشد سلول‌های سرطانی، با از بین بردن یا متوقف کردن تقسیم آنها، استفاده می کند.

هنگامی‌که شیمی‌درمانی از طریق دهان و یا تزریق به ورید یا عضله انجام می‌شود، داروها وارد جریان خون می‌شوند و به سلول‌های سرطانی در سرتاسر بدن دسترسی پیدا می‌کنند (شیمی‌درمانی سیستمیک یا فراگیر) ؛ اگر شیمی‌درمانی به‌طور مستقیم در ستون فقرات، اندام یا حفره‌ای در بدن مانند شکم انجام شود، داروها بیش‌تر روی سلول‌های سرطانی همان نواحی تأثیر می‌گذارند ( شیمی‌درمانی موضعی).

ترومبولیز (Thrombolysis)

سندروم ورید اجوف فوقانی هنگام تشکیل شدن ترومبوس (لخته خون)در یک رگ با گرفتگی جزئی به‌وجود می‌آید. ترومبیولیز روشی است که برای متلاشی کردن و از بین بردن لخته‌های خون به‌کار می‌رود؛ این کار با داروهایی که به‌طور مستقیم از طریق کاتتر در داخل لخته قرار می‌گیرد، یا با ترومبکتومی(thrombectomy)، استفاده از دستگاهی که در رگ قرار می‌گیرد، انجام می‌شود.

جایگذاری استنت:

می‌توان از استنت برای رفع مشکل رگ‌های مسدود شده استفاده کرد، استنت یک وسیله لوله مانند است که در داخل رگ قرار می‌دهند تا خون از آن عبور کند. این روش برای بیش‌تر بیماران مفید است.

بیماران همچنین می‌توانند از داروهای ضد انعقاد خون برای جلوگیری از تشکیل لخته‌های خون بیش‌تر استفاده کنند.

جراحی:

گاهی از جراحی هم برای بای پس (دور زدن) ناحیه مسدود شده در ورید بیماران سرطانی استفاده می‌شود، ولی این روش اغلب برای بیماران غیرسرطانی کاربرد دارد.

ملاحظات اجتماعی سندروم

سندروم ورید اجوف فوقانی یک مشکل جدی و ناراحت‌کننده برای بیمار و خانواده وی است؛ اینکه بیمار و خانواده او درباره علل سندروم ورید اجوف فوقانی و چگونگی درمان آن اطلاعاتی داشته باشندبسیار اهمیت دارد و اضطراب ناشی از عوارضی مانند تورم، مشکل بلع، سرفه و گرفتگی صدا را کاهش می‌دهد.

هنگامی‌که بیمار علیرغم سرطان لاعلاج نخواهد از درمان‌های تهاجمی استفاده کند، درمان‌های تسکین‌بخش با کاهش و تسکین عوارض بیماری به حفظ آرامش و راحتی بیمار کمک می‌کند. می‌توان به بیماران و خانواده‌های آنها آموزش داد که چگونه از مراقبت‌های تسکین‌دهنده برای کاهش عوارض و بهبود کیفیت زندگی استفاده کنند.

سندروم در کودکان:

سندروم ورید اجوف فوقانی در کودکان از نظر پزشکی یک وضعیت اضطراری و جدی است، زیرا موجب مسدود شدن نای کودک می‌شود و اغلب یک مشکل مرگبار است؛. این امر ناشی از این است که همراه با این سندروم، نای (لوله هوای) کودک به سرعت مسدود می‌شود. در بزرگسالان، نای نسبتاً سفت ولی در کودکان نرم‌تر است و می‌تواند با تحت فشار قرار گرفتن به‌آسانی بسته شود؛ همچنین قطر نای کودک کوچکتر است، بنابراین مقدار کم تورم نیز باعث بروز مشکلات تنفسی می‌شود. فشرده شدن نای، سندروم مدیاستینال فوقانی – .(Superior Mediastinal  Syndrome – SMS) نامیده می‌شود و چون سندروم ورید اجوف فوقانی و SMS معمولاً در کودکان همراه با هم رخ می‌دهد، این‌طور به‌نظر می‌آید که هر دو سندروم مشابه هستند.

عوارض رایج سندروم ورید اجوف فوقانی در کودکان مشابه با بزرگسالان است. این عوارض عبارتند از:

• سرفه
• گرفتگی صدا
• مشکلات تنفسی
• درد در قفسه سینه
• عوارض جانبی دیگری نیز وجود دارند که جدی‌تر هستند، ولی میزان شیوع کم‌تری دارند.
• غش
• اضطراب
• گیج بودن
• خستگی
• سردرد
• مشکلات بینایی
• احساس گرفتگی گوش‌ها
• علت‌ها، تشخیص و درمان سندروم ورید اجوف فوقانی در کودکان با بزرگسالان تفاوت دارد.

رایج‌ترین علت بروز این سندروم در کودکان لنفوم غیر هوجکین است. این سندروم در کودکان به ندرت رخ می‌دهد؛ بروز این سندروم در کودکان ممکن است همانند بزرگسالان به دلیل لخته‌های خونی باشد که از عوارض جانبی استفاده از کاتتر درون وریدی است.

سندروم مذکور را در کودکان می‌توان قبل از تشخیص قطعی سرطان درمان کرد.

معاینه فیزیکی، پرتونگاری از قفسه سینه و سابقه پزشکی معمولاً از کارهایی هستند که باید برای تشخیص سندروم ورید اجوف فوقانی در کودکان انجام شود. در صورتی‌که در بیمار مشکوک به سرطان  باشند، بیوپسی تنها در صورتی انجام می‌شود که ریه‌ها و قلب کودک مبتلا بتواند مدت بیهوشی مورد نیاز را تحمل کند.

آزمایش‌های تصویر برداری دیگری هم برای اطمینان از بی‌خطر بودن بیهوشی انجام می‌شود. در بیش‌تر موارد درمان را قبل از تشخیص قطعی سرطان آغاز می‌کنند.

سرعت آغاز درمان در این بیماری بسیار مهم است.

برای درمان سندروم ورید اجوف فوقانی در کودکان از درمان‌های زیر استفاده می‌شود.

پرتودرمانی: برای از بین بردن یا کوچک کردن توموری که عامل مسدود کردن ورید است معمولاً از پرتودرمانی استفاده می‌شود. پس از پرتودرمانی اغلب نفس کشیدن سخت‌تر می‌شود، زیرا این کار موجب تورم می‌شود و مسیر نای را باریک‌تر می‌کند. در این مورد از دارو برای کاهش تورم استفاده می‌شود.
دارو‌ها: داروهای ضد سرطان، استروئیدها و/ یا داروهای دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرند. در صورتی‌که تومور به این داروها واکنش نشان نداد احتمالاً از نوع خوش‌خیم است وسرطانی نیست.
جراحی: از جراحی برای بای پس ناحیه مسدود شده رگ یا برای جایگذاری استنت برای باز کردن ورید استفاده می‌شود.