خارش

خارش

Pruritus

مقدمه

خارش می‌تواند از عوارض جانبی برخی روش‌های درمانی و یا نشانه وجود برخی از انواع سرطان باشد. در این مقاله مختصر درباره خارش شدید، دلایل ایجاد و درمان‌های آن بحث شده است.

خلاصه 

خارش، به حسی گفته می‌شود که تمایل شدید به خاراندن را در فرد بر می‌انگیزد. این حس، پدیده آزاردهنده‌ای است و موجب ناراحتی می‌شود. خاراندن می‌تواند خراشیدگی پوست و در نتیجه عفونت ایجاد کند. دلیل خارش می‌تواند هر عاملی باشد، از خشکی پوست گرفته تا سرطان که تشخیص داده نشده است؛ در افراد مبتلا به سرطان یا افراد تحت درمان نیز گاهی بروز می‌کند.

عوامل خطرزا

خارش، فقط در برخی افراد مبتلا به سرطان ایجاد می‌شود و نه همه آن‌ها. با اینحال، احتمال ابتلا به این عارضه در افراد مبتلا به سرطان که دارای شرایط زیر باشند بیش‌تر است:

• افرادی که دچار بیماری‌های بدخیم مختلفی باشند که موجب ایجاد خارش می‌شوند، مانند سارکوم کاپوزی (Kaposi Sarcoma) مربوط به بیماری ایدز، لنفوم هوچکین (Hodgkin Lynphoma) و دیگر لنفوم‌ها، سرطان خون، آدنوکارسینومای معده، لوزالمعده، ریه، روده بزرگ، مغز و پستان و پروستات؛ خارش ناشی از این بیماری‌ها با درمان بیماری یا بهبود بیمار احتمالاً برطرف می‌شود، ولی ممکن است با عود بیماری باز هم ایجاد شود.
• افرادی که تحت شیمی‌درمانی قرار داشته‌اند؛ معمولاً خارش ناشی از شیمی‌درمانی ظرف ۳۰ تا ۹۰ دقیقه فروکش می‌کند و نیازی به درمان مجزا ندارد. بروز خارش می‌تواند نشانه حساسیت ویژه بیمار به داروی مورد استفاده در شیمی‌درمانی باشد.
• افرادی که تحت پرتودرمانی قرار داشته‌اند. تشعشعات رادیواکتیو می‌تواند سلول‌های پوستی را از بین برده و موجب سوزش و خارش شود. با پوسته پوسته شدن و کنده شدن پوست، خاراندن آن می‌تواند بیش‌تر به پوست آسیب برساند و در نتیجه احتمال عفونت بیش‌تر می‌شود. در این صورت لازم است درمان برای مدتی متوقف شود تا پوست برای ترمیم خود فرصت پیدا کند.
• افرادی که تحت هر دو درمان شیمی‌درمانی و پرتودرمانی قرار داشته‌اند، تأثیرات ترکیبی داروهای این روش‌ها می‌تواند واکنش شدیدتر پوست را به همراه داشته باشد.
• افرادی که تحت درمان تعدیل‌کننده پاسخ بیولوژیک (Biological Response Modifier Therapy) (درمانی که در آن پاسخ طبیعی دستگاه ایمنی بدن به بیماری تقویت می‌شود) قرار داشته‌اند.
• بیمارانی که پیوند مغز استخوان داشته‌اند، گاه دچار عوارض پوستی مانند خشکی پوست، خارش و کهیر می‌شوند.

داروهایی که در طول درمان تجویز می‌شوند نیز می‌توانند موجب خارش شوند. خارش می‌تواند به دلیل حساسیت به دارو یا تأثیر دارو بر عملکرد طبیعی اعصاب باشد.

خارش ممکن است نشانه عفونت باشد؛ این عفونت می‌تواند ناشی از درمان سرطان بوده یا دلیل دیگری داشته باشد؛ عفونت‌هایی همراه با خارش، اغلب بر اثر تومور، بیماری‌های قارچی، ترشحات زخم و یا درناژ (Drainage) پس از جراحی ایجاد می‌شوند.

خارش تنها یک نشانه است و نه تشخیص یا وجود بیماری. اگر احساس خارش داشتید، پزشک خود را از این موضوع آگاه کنید. پزشک سابقه پزشکیتان را بررسی خواهد کرد و از شما معاینه بالینی ‌به عمل خواهد آورد. این ارزیابی به پزشک امکان می‌دهد تا مشکلی را که موجب ایجاد خارش شده تشخیص دهد و مناسب‌ترین درمان را برای آن انتخاب کند.

درمان

مراقبت از سلامت پوست می‌تواند خارش را از بین ببرد. برای مراقبت صحیح از پوست باید تغذیه و نوشیدنی کافی ومناسب روزانه، محافظت در برابر عوامل محیطی و روش‌های نظافتی را که باعث خشکی پوست نشوند، رعایت کرد.

برخی از عوامل خاصی که می‌توانند خارش را برطرف کنند، در زیر آمده‌اند:

• کرم‌ها و لوسیون‌های مرطوب‌کننده. این محصولات حاوی مواد مرطوب‌کننده، لایه‌هایی را بر روی سطح پوست ایجاد می‌کنند که موجب می‌شود رطوبت در زیر این لایه جمع شود. این امر باعث پیشگیری از خشکی پوست، که یکی از عوامل خارش است، می‌شود. این محصولات باید به دقت و با توجه به نیازهای هر فرد انتخاب و تهیه شوند، زیرا برخی از مواد تشکیل‌دهنده این محصولات مانند وازلین، لانولین (روغن پشم گوسفند) و روغن‌های معدنی می‌توانند در برخی افراد ایجاد آلرژی (حساسیت) کنند.
• پودرها، صابون‌های مایع مخصوص حمام و نشاسته ذرت. این محصولات را باید به‌دقت مصرف کرد، به این دلیل که گاهی باعث تحریک پوست و ایجاد خارش می‌شوند. نشاسته ذرت، درمانی مؤثر برای خارش ناشی از خشکی پوست مربوط به پرتودرمانی است؛ اما نباید آن را در سطوح مرطوب، محل‌هایی که دارای مو هستند، غدد عرق، چین‌های پوستی یا نواحی نزدیک به سطوح مخاطی مانند واژن یا مقعد مورد استفاده قرار داد. نشاسته ذرت اگر مرطوب شود، می‌تواند باعث رشد توده قارچی شود. برخی از پودرهایی که حاوی پودر تالک (Talcum) و آلومینیوم هستند، ممکن است در طول دوره پرتودرمانی موجب تحریک پوست شوند و باید از مصرفشان هنگام پرتودرمانی اجتناب نمود. الکل یا منتول، که مواد تشکیل‌دهنده برخی از کرم‌ها و لوسیون‌های تجاری و بدون نیاز به نسخه هستند نیز، گاهی باعث واکنش‌های پوستی می‌شوند. کرم‌های استروئیدی موضعی می‌توانند خارش را کاهش دهند اما از طرفی هم باعث نازکی و آسیب‌پذیری بیش‌تر پوست در برابر آسیب می‌شوند.
• حمام ولرم. حمام با آب نه چندان گرم و به مدت کم‌تر از نیم ساعت، به‌طور روزانه یا یک روز در میان، برای رفع خارش مفید است؛ حمام کردن پی‌درپی باعث بیش‌تر شدن خشکی پوست می‌شود و حمام با آب داغ نیز خارش را افزایش می‌دهد.
• صابون‌های ملایم. در صابون‌های ملایم از ماده صابون یا مواد شوینده‌ای که باعث تحریک پوست می‌شوند، به میزان کم‌تری استفاده می‌شود. می‌توان در مرحله پایانی حمام، به آب، روغن افزود و یا پیش از خشک شدن پوست، آن را چرب کرد.
• محیط خنک و مرطوب. گرما می‌تواند باعث ایجاد خارش شود. پوست انسان در شرایط محیطی دارای رطوبت کم (خشک)، رطوبت خود را از دست می‌دهد. یک محیط خنک و مرطوب می‌تواند از ایجاد خارش پیشگیری کند.
• زدودن پسمانده (کف) مواد شوینده. پسمانده‌‌های مواد شوینده و یا نرم‌کننده‌های مصنوعی، بر روی لباس، می‌تواند خارش را شدیدتر کند. می‌توان این تحریکات را با افزودن سرکه (یک قاشق چای‌خوری به ازای هر پیمانه آب) در هنگام آبکشی لباس‌ها یا استفاده از صابون‌های ملایم مخصوص شست‌وشوی لباس کودکان کاهش داد.
• لباس‌ها و ملحفه‌های نخی (کتانی). گرمای بدن، لباس‌های پشمی و برخی از مصنوعات شیمیایی می‌توانند موجب تشدید خارش شوند. استفاده از لباس‌های گشاد و سبک نخی و همچنین ملحفه‌های نخی برای پیشگیری از خارش مفید است.

معمولاً در درمان خارش، علاوه بر مراقبت از پوست، داروهای خوراکی یا موضعی (مالیدنی) نیز ضروری است. آنتی‌بیوتیک‌ها می‌توانند خارش‌های ناشی از عفونت را برطرف کنند. داروهای آنتی‌هیستامین (ضدحساسیت) نیز در برخی موارد برای درمان خارش مؤثر واقع می‌شوند. داروهای آرام‌بخش و داروهای مسکن و داروهای ضدافسردگی هم می‌توانند برای رفع خارش داروهای مؤثری باشند. مصرف آسپرین باعث می‌شود خارش در برخی بیماران کم شود و در برخی دیگر افزایش یابد؛ مصرف آسپرین به همراه سایمتیدین (Cimetidine) برای بیماران مبتلا به لنفوم هوچکین یا زیادی گلبول‌های قرمز خون (Polycythemia Vera) مفید است.