بررسی میزان بروز سرطانهای شایع کشور به تفکیک جنس، نوع ضایعه، مورفولوژی و فراوانی در استانهای کشور براساس گزارش ثبت موارد سرطان سال ۱۳۸۵
سرطان بهطور فزایندهای از شایعترین بیماریهای جهانی در دهههای آینده خواهد بود،انتظار میرود تعداد موارد جدید سرطان به ۱۵ میلیون نفر در سال ۲۰۲۰ افزایش یابد که حدود ۶۰% این موارد جدید در کشورهای کمتر توسعه یافته ایجاد میشوند. سرطان دومین عامل شایع مرگ و میر در کشورهای توسعهیافته و سومین عامل مرگ و میر در کشورهای کمتر توسعه یافته است.
در حال حاضر سرطان عامل ۱۲% مرگ و میر در سرتاسر جهان است که در سالهای آینده روند رو به رشدی خواهد داشت چرا که با افزایش متوسط سنی جمعیت، کنترل نسبی بیماریهای واگیر و افزایش عوامل خطرمحیطی با افزایش بروز سرطانها مواجه هستیم.
بررسی نتایج حاصل از فرایند ثبت سرطان بهعنوان جزء اصلی برنامه کنترل سرطان مطرح است چرا که اطلاعات حاصل از آن در حوزههای گوناگون از جمله بررسی اتیولوژیک، برنامهریزیهای بهداشتی برای پیشگیری در سطوح اولیه و ثانویه و درمانهای مراقبتی بیماران دارای کاربرد فراگیر است.
نظام ثبت سرطان ابزار اصلی مدیریت و کنترل سرطانها است. این منبع اطلاعاتی نهتنها برای مطالعات اپیدمیولوژیک این بیماری، بلکه برای برنامهریزی و پیشبینی وقایع، سنجش درستی تحقیقات و تأثیر مداخلات موردنیاز است و بدون داشتن یک نظام ثبت سرطان با استانداردهای تعریف شده قادر به تدوین، اجرا و دوام هیچ برنامه کنترل سرطان نخواهیم بود.
در ایران سرطان بهطور کلی سومین عامل مرگ و میر است. سالانه بیش از ۳۰.۰۰۰ نفر در اثر سرطان جان خود را از دست میدهند. تخمین زده میشود سالانه بیش از ۷۰.۰۰۰ مورد جدید سرطان در کشور اتفاق بیافتد و با افزایش امید به زندگی و درصد سالمندی در جمعیت کشور انتظار میرود بروز موارد سرطان در دو دهه آینده به دو برابر افزایش یابد.
با توجه به منابع موجود، میزان بروز موارد سرطان در کشور براساس شاخص ۱۰۰ مورد در صد هزار نفر جمعیت برآورد میشود. لذا براساس جمعیت کشور در سال ۱۳۸۵ موارد سرطان، ۱۶۶/۷۰ مورد پیشبینی میشود. از این تعداد حدود ۵۹۷۸۶ مورد آن گزارش و ثبت شده است. بنابراین پوشش گزارش کشوری ثبت سرطانسال ۱۳۸۵ بیش از ۸۳% کل موارد سرطان است.
گزارش حاضر براساس نتایج گزارش کشوری ثبت موارد سرطان سال ۱۳۸۵ تهیه گردیده است.
تعداد موارد سرطان به تفکیک جنس
براساس جدول زیر از تعداد کل ۵۹۷۸۶ مورد سرطان ثبت شده سال ۸۵ تعداد ۷۷۰/۳۳ مورد (۴۹/۵۶%) موارد سرطان آن مربوط به مردان و ۰۱۶/۲۶مورد مربوط به زنان بوده است. بهعبارت دیگر (۵۱/۴۳%) موارد سرطان در زنان رخ داده است. بنابراین نسبت جنسی بروز سرطان در سال ۱۳۸۵ برابر ۱۲۹ است یعنی در مقابل هر ۱۰۰ بیمار زن ۱۲۹ بیمار مرد وجود داشته است.
براساس گزارش ثبت سرطان سالهای ۱۳۸۵- ۱۳۸۲ درصد جنسی به شرح زیر میباشد.
۱۳۸۵ | ۱۳۸۴ | ۱۳۸۳ | ۱۳۸۲ | سال جنس | ||||
درصد | تعداد | درصد | تعداد | درصد | تعداد | درصد | تعداد | |
۵۶/۴ | ۳۳۷۷۰ | ۵۶/۱ | ۳۱۳۵۵ | ۵۶/۶ | ۲۶۷۴۳ | ۵۶/۲ | ۲۱۶۲۰ | مرد |
۴۳/۵ | ۲۶۰۱۶ | ۴۳/۹ | ۲۴۴۹۸ | ۴۳/۴ | ۲۰۴۷۴ | ۴۳/۸ | ۱۶۸۴۹ | زن |
۱۰۰ | ۵۹۷۸۶ | ۱۰۰ | ۵۵۸۵۳ | ۱۰۰ | ۱۰۰ | ۱۰۰ | ۳۸۴۶۹ | کل |
موارد جدید سرطان به تفکیک محل ضایعه، جنس و بیشترین فراوانی
سرطانهای شایع براساس جمع کل
شایعترین سرطانهای ایران شامل موارد زیر میباشد:
- سرطان پوست ۸۸۷۷ مورد (۶/۱۴%)
- سرطان معده ۶۰۶۵ مورد (۰۴/۱۰%)
- سرطان پستان ۶۵۰۱ مورد (۷/۱۰%)
- سرطان روده بزرگ ۴۵۵۱ مرد(۵/۷%)
- سرطان مثانه ۴۰۷۷ مورد (۷/۶%)
- سرطان دستگاه خونساز ۳۳۹۹ مورد (۶/۵%)
- سرطان مری ۳۱۴۴ مورد (۲/۵%)
- سایر ۶۶/۳۹%
سایر سرطانها شامل بدخیمیهای پروستات، غدد لنفاوی، ریه و …. است.
براساس جداول تعداد و درصد سرطانها به تفکیک نوع بافتشناسی، گروههای سنی و جنسی اطلاعات زیر در مورد انواع مورفولوژیک سرطانها حاصل میشود.
۱. سرطان پوست
از تعداد ۳۳۲۲ و ۵۵۵۵ مورد سرطان پوست به ترتیب در زنان و مردان فراوانی مورفولوژیک آنها مطابق جدول زیر است:
مورفولوژی
جنس |
Malignant Melanoma |
Squamous Cell Carcinoma |
Basal Cell Carcinoma | سایر |
زن | (۳/۴%)۱۴۴ | (۸/۱۳%)۴۵۹ | (۵/۶۹%)۲۳۱۰ | ۴/۱۲% |
مرد | (۰۶/۳%)۱۷۰ | (۳/۲۳%)۱۲۹۷ | (۰۴/۶۱%)۳۳۹۱ | ۶/۱۲% |
۲. سرطان معده
از تعداد ۱۶۷۹ و ۴۳۸۶ مورد سرطان معده به ترتیب در زنان و مردان فراوانی انواع مورفولوژیک آن مطابق جدول زیر است.
مورفولوژی
جنس |
Adeno carcinoma intestinal type | Signet ring cell Carcinoma | Adenocarcinoma (Nos) | سایر |
زن | (۹/۵۳%)۹۰۶ | (۴/۱۳%)۲۲۵ | (۵/۱۲%)۲۱۰ | ۲/۲۰% |
مرد | (۱/۶۱%)۲۶۸۱ | (۱۰%)۴۴۲ | (۶/۱۲%) | ۳/۱۶% |
۳. سرطان پستان
از تعداد کل ۶۵۰۱ مورد سرطان پستان گزارش شده در زنان، انواع مورفولوژی آن مطابق جدول زیر است:
مورفولوژی
جنس |
Medullary Carcinoma | Lobular Carcinoma | Infiltrating ductal carcinoma | سایر |
زنان | (۵/۲%)۱۶۳ | (۵/۵%)۳۶۱ | (۹/۷۷%)۵۰۶۸ | ۱/۱۴% |
۴. سرطان روده بزرگ
از تعداد کل ۲۰۰۲ و ۲۵۴۹ مورد سرطان کولورکتال گزارش شده به ترتیب در زنان و مردان، فراوانی انواع مورفولوژیک آن مطابق جدول زیر است:
مورفولوژی
جنس |
Adenoca.in villous adenoma | Mucinous Adenoca. | Adeno carcinoma (Nos) |
سایر |
زن | (۶/۰%)۱۳ | (۵/۹۵۵%)۱۹۱ | (۸/۷۹%)۱۵۹۹ | ۱/۱۰% |
مرد | (۶/۰%)۱۷ | (۱۰%)۲۵۷ | (۹/۷۸%)۲۰۱۲ | ۵/۱۰% |
۵. سرطان مری
از تعداد کل ۱۴۰۱ و ۱۷۴۳ مورد سرطان مری گزارش شده به ترتیب در زنان و مردان، فراوانی انواع مورفولوژیک آنها به شرح زیر است.
جنس
مورفولوژی |
Adeno carcinoma (All Type) | Squamous Cell Carcinoma | سایر |
زن
|
(۶/۸%)۱۲۱ | (۸۴%)۱۱۷۸ | ۴/۷% |
مرد
|
(۷/۱۷%)۳۱۰ | (۷۵%)۱۳۰۹ | ۳/۷% |
۶. سرطان مثانه
از تعداد کل ۷۱۳ و ۳۳۶۴ مورد سرطان مثانه گزارش شده به ترتیب در زنان و مردان انواع مورفولوژیک آنها مطابق زیر میباشد.
جنس
مورفولوژی |
Adenocarcinoma | Squamous Cell Carcinoma | Transitional Cell Carcinoma | سایر |
زنان | (۵/۲%)۱۸ | (۴/۱%)۱۰ | (۷/۸۸%)۶۳۳ | ۴/۷% |
مردان | (۰۴/۱%)۳۵ | (۲۴/۱%)۴۲ | (۸/۹۳%)۳۱۲۲ | ۹۲/۴% |
۷. سرطان دستگاه خونساز
از تعداد کل ۱۲۶۳ و ۲۱۳۶ مورد سرطان دستگاه خونساز ثبت شده به ترتیب در زنان و مردان انواع مورفولوژیک آنها مطابق جدول زیر است:
جنس
مورفولوژی |
Acute Myeloblastic leukemia | Chronic Lymphocytic Leukemia | Multiple Myeloma & Plasmocytoma | Acute Lymphoblastic Leukemia | سایر |
زنان | (۸/۱۲%)۱۶۲ | (۵/۹%)۱۲۱ | (۶/۱۳%)۱۷۲ | (۳/۲۳%)۲۹۵ | ۸/۴۰% |
مردان | (۶/۹%)۲۰۶ | (۳/۱۳%)۲۸۶ | (۱۴%)۳۰۲ | (۴/۲۳%)۵۰۰ | ۷/۳۹% |
۸. سرطان غدد لنفاوی
میزان تنوع انواع تشخیصهای مورفولوژی سرطان غدد لنفاوی بسیار زیاد است ولی از ۷۴۴ و ۱۲۱۴ مورد سرطان گزارش شده به ترتیب در زنان و مردان بیشترین فراوانی به شرح زیر است.
جنس مورفولوژی | Malignant Lymphoma (Small B Cell) | Malignant Lymphoma (Large cell, diffuse) | Hodgkin disease (Nodular Sclerosis) | سایر |
زنان | (۸/۳%)۲۹ | (۳/۱۴%)۱۰۷ | (۵۲%)۳۸۹ | ۹/۲۹% |
مردان | (۲/۵%)۶۴ | (۹/۱۵%)۱۹۴ | (۸/۴۳%)۵۳۲ | ۱/۳۵% |
۹. سرطان ریه
از تعداد ۴۵۲ و ۱۵۰۱ مورد سرطان ریه گزارش به ترتیب در زنان و مردان فراوانی انواع مورفولوژیک آن مطابق جدول زیر است:
جنس
مورفولوژی |
Small Cell Carcinoma | Adenocacinoma | Squamo us Cell Cercinoma (All Type) | سایر |
۱/۳۳% | (۲۱%)۹۷ | (۳۲%)۱۴۶ | (۹/۱۳%)۶۳ | زنان |
۵/۲۹% | (۷/۳۶)۵۵۱ | (۳/۱۸%)۲۷۵ | (۵/۱۵%)۲۳۴ | مردان |
۱۰. سرطان پروستات
از تعداد کل ۲۸۶۱ مورد سرطان پروستات فراوانی انواع مورفولوژیک آن بهصورت زیر است:
جنس
مورفولوژی |
Carcinoma | Adenocarcinoma | سایر |
مردان | (۰۱/۱%)۲۹ | (۹۶%)۲۷۵۶ | ۹۹/۲% |
۱۱. سرطان مغز
از تعداد ۵۵۵ و ۸۰۲ مورد سرطان مغز گزارش شده به ترتیب در زنان و مردان فراوانی انواع مورفولوژیک آن به شرح زیر است.
جنس
مورفولوژی |
Glioblastoma | Astrocytoma | سایر |
زنان | (۲/۲۳%)۱۲۹ | (۴۱%)۲۲۹ | ۸/۳۵۵% |
مردان | (۹/۲۹%)۲۴۰ | (۵/۴۰%)۳۲۵ | ۶/۲۹% |
۱۲. سرطان تخمدان
از تعداد ۸۳۴ سرطان تخمدان گزارش شده در زنان فراوانترین انواع مورفولوژی به شرح زیر است:
جنس
مورفولوژی |
Adenocarcinoma (Nos) | Serous Cyst Adeno Carcinoma | Papillary Serous-Cyst Adenocarcinoma | سایر |
زنان | (۲/۸%)۶۹ | (۱۱%)۹۲ | (۴/۲۸%)۲۳۷ | زنان |
بحث و نتیجهگیری
با توجه به جداول و نمودارها، مشخص میگردد سرطان معده در مردان پس از پوست در رتبه دوم قرار دارد و در زنان در رتبه چهارم است. میزان بروز اختصاصی سنی (ASR) آن برای مردان ۲۴/۱۵ و زنان ۶۵/۶ است. براساس Globocan 2002 این میزان در کشورهای پیشرفته برای مردان و زنان به ترتیب ۳/۲۲، ۱۰ و در کل دنیا ۲۲ و ۳/۱۰ میباشد. سرطان معده در مردان، پراکندگی استانی تقریباً یکسانی دارد و در یازده استان در مرتبه دوم و سوم و در استان بوشهر در مرتبه ششم قرار گرفته و (بدون در نظر گرفتن سرطان پوست) در بقیه استانها بیشترین موارد گزارش شده را دارد.
حتی در استانهای حاشیه دریای خزر مانند مازندران، گیلان و گلستان نیز میزان موارد گزارش شده آن بیشتر از سرطان مری است.
با توجه به میزان بالای مرگ و میر سرطان معده و شیوع زیاد آن در کشور، لازم است برنامههای کنترل و پیشگیری و آموزش راههای جلوگیری و روشهای تشخیص زودرس آن مورد بررسی جدی قرار گیرد.
در مطالعه دکتر بابائی و همکاران در سمنان در سالهای ۲۰۰۲-۱۹۹۸ در جمعیت بالای ۶۵ سال که براساس (Crude Rate) میزان ناخالص ابتلاء به سرطان گزارش گردید نشان داد که سرطان معده رتبه نخست را داراست.
در مطالعه چهارساله دکتر سجادی و همکاران در اردبیل در سالهای ۱۹۹۹-۱۹۹۶ سرطان معده در هر دو جنس رتبه اول را با ASR معادل ۱/۴۹ در مردان و ۴/۲۵ در زنان نشان داد.
سرطان کولورکتال در زنان در رتبه سوم میباشد (۱۷/۸ =ASR) و در مردان با ASR معادل ۰۱/۹ در رتبه پنجم قرار میگیرد. این سرطان پراکندگی استانی نسبتاً یکسانی دارد. ASR جهانی گزارش شده آن در مردان و زنان به ترتیب در کشورهای پیشرفته معادل ۴۰ و ۶/۲۶ در کشورهای کمتر توسعهیافته معادل ۲/۱۰ و ۷/۷ میباشد.
در یک مطالعه نیز که توسط آقای دکتر انصاری و همکاران در سال ۲۰۰۵ در پنج استان اردبیل، گیلان، مازندران، گلستان و کرمان در یک دوره پنج ساله ۲۰۰۰-۱۹۹۶ انجام شده است، سرطان کولورکتال در مردان ASR برابر ۲/۸ و در زنان برابر ۷ داشته است که به آمارهای این گزارش نزدیک است.
سرطان پستان در زنان همچنان در رتبه اول قرار داشته و با ۰۶/۲۵ = ASR بالاتر از موارد گزارش شده سرطان پوست میباشد. پراکندگی استانی سرطان پستان نسبتاً یکسان بوده و در تمامی استانها در صدر موارد سرطان گزارش شده قرار دارد بهجز در استان اردبیل که پس از سرطانهای معده و مری و پوست قرار دارد.
در مطالعهای توسط دکتر سجادی و همکاران در سال ۲۰۰۲ سرطان پستان در زنان در رتبه اول این گروه جنسی است. همچنین در مطالعهای که در سمنان در سالهای ۲۰۰۲-۱۹۹۸ انجام گردید. در جمعیت بالای ۶۵ سال سرطان پستان در زنان در رتبه دوم قرار داشت.
سرطان مثانه در مردان در رتبه سوم قرار دارد (۶۶/۱۱ = ASR ) اما در زنان فراوانی بسیار کمتری دارد. (۹۹/۲ = ASR ) میزان بروز اختصاص سنی آن در کشورهای پیشرفته در مردان ۵/۱۹ در کشورهای در حال توسعه ۳/۵ و بهطور کلی در جهان ۱/۱۰ گزارش شده است.
سرطان مری در زنان در رتبه پنجم (۰۷/۶ = ASR) و در مردان در رتبه هفتم
(۲۵/۶ = ASR) قرار دارد. در مقایسه میزان بروز اختصاص سنی آن در کشورهای پیشرفته برای مردان و زنان به ترتیب ۸/۶ و ۳/۱ و در کشورهای کمتر توسعهیافته به ترتیب برابر با ۷/۱۳ و ۵/۶ در کل ۵/۱۱ و۴ میباشد.
سرطان مری در ایران اختلاف پراکندگی استانی قابل توجهی دارد. بهطوری که در استان اردبیل در مردان پس از سرطان معده و در زنان اولین سرطان میباشد. در استانهای لرستان و ایلام در زنان پس از سرطان پوست و پستان و در استانهای کردستان، آذربایجان شرقی،گلستان، سیستان و بلوچستان پس از پستان در رتبه دوم جای دارد.
در مطالعه چهارساله دکتر سجادی و همکاران، سرطان مری در رتبه دوم و در مردان میزان بروز اختصاص سنی آن ۴/۱۵ و در زنان ۴/۱۴ است. در مطالعهای در سواحل شرقی دریای خزر (ترکمنها) که توسط دکتر سمنانی و همکارانش انجام شد سرطان مری رتبه اول را بهدست آورد. همچنین در مطالعهای در شمالغربی ایران توسط دکتر صوفی و همکارانش، سرطان مری با مقادیر ASR معادل ۴/۹ در مردان ۱/۷ در زنان در رتبه دوم شیوع قرار گرفت.
در گزارش کشوری میزان بروز استاندارد اختصاصی سنی، سرطان مری در استانهای شمالی به ترتیب: گلستان (مردان ۹۹/۱۳ ، زنان ۷۹/۱۱) مازندران (مردان ۱۶/۱۰ ، زنان ۶۸/۸ )، گیلان (مردان ۸۵/۶ ، زنان ۷۹/۵) و اردبیل (مردان ۰۷/۱۲ ، زنان ۳۶/۱۸) بوده است.
بهنظر میرسد سرطان ریه در این رتبهبندی جایگاه مورد انتظار را ندارد که احتمالاً به دلایل زیر میباشد.
- فقدان امکانات و وسایل تشخیص و نمونهبرداری در برخی نقاط کشور و دسترسی مشکل به ضایعات ریوی.
- تشخیص برخی موارد سرطان ریه براساس لاواژریه و همچنین روشهای رادیولوژی و بدون انجام بیوپسی انجام شده است و نمونههای سیتولوژی در برنامههای قبلی ثبت سرطان جمعآوری نگردیده است.
- با گسترش روشهای غربالگری در برخی سرطانها (از جمله سرطان پستان) توسط برخی مراکز تحقیقاتی کشور، آمار برخی سرطانها افزایش داشته و در نتیجه در رتبهبندی، سرطان ریه در رتبه پایینتری قرار گرفته است.
- به دلیل موارد بالای متاستاز به ریه در برخی گزارشهای پاتولوژی با تشخیص سرطان ریه، اولیه یا ثانویه بودن آن بهطور دقیق ذکر نمیگردد که به این ترتیب این موارد از لیست سرطانهای ریه خارج میگردد.
علت پایین بودن فراوانی سرطان دستگاه خونساز احتمالاً به علت عدم انجام بیوپسی مغز استخوان خصوصاً در اطفال در برخی مراکز و بخشهای هماتولوژی و همچنین ارسال نکردن نمونه آسپیراسیون مغز استخوان به مراکز پاتولوژی باشد که در نتیجه در گزارش فعلی این موارد ذکر نشدهاند.
در بررسی نمودار میزان بروز استاندارد شده سنی و جنسی در کل سرطانها در کشور مشاهده میشود که با افزایش سن میزان بروز افزایش مییابد و حداکثر آن در سن ۸۴-۸۰ سال است و پس از ۸۵ سالگی کاهش مییابد. این موضوع میتواند به علت عدم مراجعه بیماران این گروه سنی به مراکز تشخیص، عدم دسترسی افراد سالمند به امکانات تشخیصی و یا عدم انجام آزمایشهای تشخیصی توسط پزشکان در این سنین باشد.
با مطالعه جداول و اطلاعات موجود در این مجموعه مشخص میشود که فراوانی نسبی سرطانها تقریباً مطابق با گزارشهای جهانی است و تنها اوج فراوانی سنی سرطان پستان در خانمها در کشور در دهه ۴ و ۵ و یک دهه پایینتر از آمارهای جهانی است که قابل بررسی میباشد.
با بررسی ده نوع سرطان شایع کشور در زنان و مردان مشاهده میشود که فراوانی آن تقریباً مشابه آمارهای جهانی است ولی فراوانی پایین سرطانهای ریه و دستگاه خونساز قابل تأمل است که برخی علل آن قبلاً ذکر شد. همچنین مورفولوژیهای شایع سرطانهای اصلی در ارگانهای مختلف نیز مشابهت تقریبی با گزارشهای جهانی دارد.